Κηφισιά: Η Αρχόντισσα των βορείων προαστίων (α μέρος)

Το www.xtypos.gr  συνεχίζει την παρουσίαση των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς του Δήμου Κηφισιάς, μιας περιοχής στην οποία καταγράφεται παρουσία ανθρώπων από τα προϊστορικά χρόνια και υπάρχει πλήθος μνημείων από την αρχαιότητα έως και τις ημέρες μας. Σημειώνεται πως τα στοιχεία είναι βασισμένα σε διαδημοτική έρευνα*.

Ευρήματα αγροτικού οικισμού Παλαιολιθικής εποχής (Περιοχή Μορτερού)

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τον αρχαιότερο οργανωμένο προϊστορικό οικισμό που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στην ευρύτερη περιοχή και χρονολογείται στα 5300-3200 π. Χ., καθώς και ενδείξεις για τη διέλευση αρχαίου ρέματος. Η ανασκαφή, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα από τη Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε δυο όμορα οικόπεδα στη συμβολή των οδών Λήμνου και Εθνικής Αντιστάσεως στη Νέα Ερυθραία, αποκάλυψε μεγάλο τμήμα μιας «εγκατάστασης» της Νεολιθικής περιόδου. Σύμφωνα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, τα ευρήματα αυτά αποτελούν πολύτιμα στοιχεία για την προϊστορία της περιοχής και την αρχαιολογική έρευνα. Τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν, αποδεικνύουν τη χρήση του χώρου με σχετικά μακρά παραμονή. Ειδικότερα, εντοπίστηκαν επάλληλα δάπεδα κατασκευασμένα με χώμα και χαλίκι εξαιρετικά πακτωμένα για τη διαμόρφωση ομαλής και καθαρής επιφάνειας, θραύσματα από αγγεία, λίθινα εργαλεία, όπως τριβεία, καθώς και λεπίδες οψιανού (ηφαιστιογενές πέτρωμα). Βρέθηκαν επίσης εστίες καύσης, που περιείχαν καμένα χώματα, ελάχιστα καρβουνάκια, στάχτες και λίγα όστρακα. Η επιλογή της θέσης αυτής από το Νεολιθικό Άνθρωπο στην ενδοχώρα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, οφείλεται στην παρουσία του νερού στην περιοχή. Πράγματι, κατά την ανασκαφή προέκυψαν ενδείξεις διέλευσης αρχαίου ρέματος, βόρεια και κατά μήκος της εγκατάστασης αυτής, με κατεύθυνση ανατολικά προς δυτικά. Προφανώς, πρόκειται για έναν από τους πολλούς παραπόταμους του Κηφισού, που διαρρέουν το βόρειο τμήμα του λεκανοπεδίου της Αττικής. Μία παρόμοια νεολιθική θέση μικρότερης έκτασης ανασκάφηκε στην Κηφισιά, επίσης σε ιδιόκτητο οικόπεδο, κατά τα έτη 2006-2007. Η θέση αυτή βρίσκεται αμέσως βορείως του γνωστού ρέματος Κοκκιναρά-Πύρνας, που ως γνωστόν αποτελεί έναν από τους βασικούς βραχίονες του Κηφισού ποταμού. Ακόμη, στους βορειοδυτικούς πρόποδες του Πεντελικού και συγκεκριμένα στη διασταύρωση των λεωφόρων Θησέως και ∆ιονύσου στην Εκάλη, πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν τα θεμέλια αρχαίων κτισμάτων που πιθανώς πρόκειται για οικίες ή για κάποιο δημόσιο κτίριο.

Η Παναγία Ξυδού

Το εκκλησάκι της Παναγίας Ξυδούς αποτελεί το πρώτο βυζαντινό μνημείο της Κηφισιάς στην οδό Τατoΐου 14 και χρονολογείται από το 12ο αιώνα. Πρόκειται για ένα μικρό ναΐσκο, ο οποίος έχει σχήμα σταυρού και σχηματίζεται με μικρές εξοχές και από τις δύο πλευρές του εγκάρσιου κλίτους. Η τοιχοποιία αποτελείται από απλή λιθοδομή. Αρχικά, είχε την ονομασία «Το Γενέθλιο της Παναγίας» και αργότερα ονομάστηκε Παναγία η Ξυδού. Σύμφωνα με τους λαϊκούς θρύλους, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ένας Οθωμανός μετέτρεψε το εκκλησάκι σε αποθήκη κρασιού. Κατέβασε τις εικόνες, τις οποίες χρησιμοποίησε ως ράφια και πάνω σε αυτές τοποθέτησε βαρέλια με κρασί. Όταν όμως ο Οθωμανός θέλησε να χρησιμοποιήσει το κρασί, διαπίστωσε ότι είχε μετατραπεί σε ξίδι. Το γεγονός αυτό αποδόθηκε σε θαύμα της Παναγίας, χάρη στο οποίο το εκκλησάκι ονομάστηκε Παναγία η Ξυδού. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ορλάνδο, η ονομασία του ναΐσκου προέρχεται πιθανότατα από το όνομα του κτήτορα Ξύδη.

Παναγία Χελιδονού

Η Παναγία η Χελιδονού με το μικρό της σπήλαιο αποτελεί το δεύτερο ενδιαφέρον βυζαντινό μνημείο της Κηφισιάς. Βρίσκεται πάνω στην πλαγιά από όπου, παλαιότερα, κατέβαινε το ρέμα της Χελιδονούς, το οποίο ήταν γεμάτο πεύκα και πλατάνια. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η ανέγερση του ναΐσκου ανάγεται στο 14ο αιώνα. Γύρω στο 15ο αιώνα καταστράφηκε, όπως δείχνουν τα ερείπια με τα ίχνη της φωτιάς, ενώ το 16ο αιώνα το εκκλησάκι ανακαινίστηκε. Οι πρώτες τοιχογραφίες τοποθετούνται στον ίδιο αιώνα, οπότε αγιογραφήθηκε ολόκληρο το καθολικό με θαυμάσιες παραστάσεις. Στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα πραγματοποιήθηκε η σημαντικότερη τοιχογράφηση του Καθολικού. Αργότερα, φαίνεται ότι συνεχίστηκε σποραδικά η αγιογράφηση. Υπάρχουν πολλοί λαϊκοί θρύλοι και παραδόσεις σχετικά με την ονομασία της. O Perrot γράφει ότι, όταν οι κάτοικοι της περιοχής κινδύνευσαν από τους κατακτητές, ένα χελιδόνι πέταξε από μία σπηλιά και αυτό θεωρήθηκε προάγγελος της νίκης των Ελλήνων, οι οποίοι ενθαρρυμένοι επιτέθηκαν και νίκησαν. Σύμφωνα με μία άλλη λαϊκή παράδοση, κατά την Τουρκοκρατία μόναζαν στο μοναστήρι λίγες καλόγριες και ο Πασάς του Μενιδίου θέλησε να το καταστρέψει και να τις ατιμάσει. Εκείνες παρακάλεσαν την Παναγία να τις σώσει και αυτή τις άκουσε και τις μεταμόρφωσε σε χελιδόνια.

Ναός Αγίων Σαράντα Μαρτύρων

Ο Ιερός Ναός των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων είναι ένα ιστορικό μνημείο του 16ου αιώνα, που βρισκόταν στην περιοχή του Πλατάνου. Πρόκειται για μία μικρή ξυλόστεγη βασιλική με ημικυκλική αψίδα στο Ιερό. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο μικρός αυτός ναός κτίστηκε στα μέσα του 16ου αιώνα στην Κηφισιά και συγκεκριμένα το έτος 1560. Στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκαν τοιχογραφίες του μοναχού Νικολάου, ο οποίος τις αγιογράφησε το 1562. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησίμευε ως καταφύγιο των αρματολών και των κλεφτών. Αποτελεί θρησκευτικό και ιστορικό μνημείο και για το κτίσιμό του χρησιμοποιήθηκαν λαξευμένες πέτρες. Τον περασμένο αιώνα το εκκλησάκι άλλαξε θέση και σε αυτό βοήθησε η σύγχρονη τεχνολογία. Αποφασίστηκε η μεταφορά του μικρού ναού απέναντι από τον Άγιο Δημήτριο στην πλατεία του Αγίου Δημητρίου ώστε να διατηρηθεί το μνημείο αλλά και να εξυπηρετηθεί η διαπλάτυνση της λεωφόρου Κηφισίας. Η ολόσωμη μεταφορά του έγινε επάνω σε ράγες και άρχισε στις 15 Ιουλίου του 1991. Το Παρεκκλήσιο παραδόθηκε στις 8 Μαρτίου 1993 επισήμως στους προσκυνητές σε μία πραγματικά λαμπρή και μεγαλοπρεπή τελετή. Είναι διατηρητέο μνημείο, που προστατεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού, λόγω των τοιχογραφιών του και των αρχαίων γλυπτών που βρέθηκαν εντοιχισμένα στη λιθοδομή του.

Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος

Ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος βρίσκεται στην Πλατεία Κεφαλαρίου. Η ίδρυσή του άρχισε το 1924 και ολοκληρώθηκε το 1936 από τους πρόσφυγες της Περγάμου. Η αποπεράτωσή του έγινε το 1955 με αγιογραφίες από τους αδερφούς Σούτσου. Είναι μικρή καμαροσκέπαστη βασιλική, κλασικού-βυζαντινού ρυθμού, διαστάσεων 4,70×7 μέτρων, με ημιεξαγωνική αψίδα ιερού. Εξωτερικά, ο ναός είναι ασβεστόχριστος. Δίπλα σε αυτόν βρίσκεται ένα μικρό εκκλησάκι, το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, το οποίο κτίστηκε το 1835 και ονομαζόταν και αυτό Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Επειδή όμως ήταν πολύ μικρό και δε χωρούσε τους πιστούς, αργότερα ίδρυσαν τη μεγάλη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Δημητρίου κτίσθηκε πριν από το 1882 στα Αλώνια και αποτελεί σύμβολο για την Κηφισιά, αφού είναι συνδεδεμένος ιστορικά και συναισθηματικά με τους Κηφισιώτες. Είναι μοναδικό δείγμα ναοδομίας του περασμένου αιώνα που συνδυάζει βυζαντινά και νεοκλασικά στοιχεία. Η αρχιτεκτονική του ναού δίνει μία ιδιαίτερη αίσθηση μεγαλοπρέπειας στην πλατεία Αγίου Δημητρίου.

Ναός Αγίου Γεωργίου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο Στροφύλι στην οδό Τατοΐου 28, και είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική με ημικυκλική αψίδα ιερού. Έχει διαστάσεις 5×6,80 μέτρα και είναι ασβεστόχριστη τόσο στο εσωτερικό της όσο και εξωτερικά.

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου

Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στη συμβολή των οδών Παναγίτσας και Λεβίδου στην Κηφισιά. Ιδρύθηκε την 1η Δεκεμβρίου 1847 με τη συνδρομή των κατοίκων της Κηφισιάς. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1957.

Ναός Παναγίας Ελευθερώτριας

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Ελευθερώτριας βρίσκεται στην Πολιτεία και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Κοκκιναρά και Αρεταίου. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, κτίστηκε το 1944 από τον Αντώνιο Στανίτσα. Οι αγιογραφίες αποπερατώθηκαν περίπου το 1987 από τον αγιογράφο Ευάγγελο Δεληγιάννη.

Ναός Αγίου Νικολάου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται διακόσια περίπου μέτρα δυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού της Κηφισιάς, στο κτήμα Ξενάκη. Είναι μικρή (4×6 μέτρα) μονόκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με ημιεξαγωνική αψίδα ιερού και φέρει εντοιχισμένα βυζαντινά γλυπτά.

Ναός Αγίας Κυριακής

Ο Ιερός Ναός Αγίας Κυριακής είναι μία μικρή μονόκλιτη βασιλική, τελείως, ερειπωμένη. Βρίσκεται στα δυτικά του Αγίου Νικολάου, λίγα βήματα βορειοδυτικά της νεότερης εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής.

173 Διατηρητέα Κτίρια

Ένα από τα χαρακτηριστικά της Κηφισιάς είναι οι επαύλεις της οι οποίες είναι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής. Μεταξύ άλλων υπάρχουν: η Βίλα του Εμ. Μπενάκη, η Βίλα Έλη, η Βίλα Χλόη η Έπαυλη των Δραγούμηδων, το Σπίτι του Ιωάννη Μεταξά, ο Πύργος του Θ. Κουτούπη, ο Πύργος της Π.Δέλτα, η Οικία Π. Μελά, η Οικία Δ. Δημητράκου, η Οικία Αποστολίδη, η Οικία Βούρου, η Οικία Θ.Δηλιγιάννη, η Οικία Γουλιέλμου Δαίρπφελδ, η Οικία Ιωάννη Ευκλείδου, η Οικία πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, η Κατοικία Ιω. Βάλλιτς, η Κατοικία Καρόλου-Γουλιέλμου-Λουδοβίκου Μέρλιν, η Κατοικία του Ιω. Πολίτη, η Έπαυλη Δρυάδες, η Έπαυλη Ατλαντίς, η Έπαυλη Γεωργαντά, η Έπαυλη Ρετσίνα, η Έπαυλη Χρυσάνθεμο, η Έπαυλη Σταθάτου, η Έπαυλη Τρικούπη, η Έπαυλη Τσαούσογλου, η Έπαυλη Χρυσώτη, η Έπαυλη Αθανασίου Ρετσίνα, η Έπαυλη Αλεξάνδρου Τσάτσου, η Έπαυλη Σταθάτου, η Έπαυλη οικογενείας Βουδούρη, η Έπαυλη Λιβανού, η Έπαυλη Αλεξάνδρα, η Έπαυλη Αποστολίδη η Έπαυλη Ανεμώνη, η Έπαυλη Mon Plaisir.

Στο Δήμο Κηφισιάς υπάρχουν 173 κτίρια, που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ.

Επαύλη Καζούλη

Η έπαυλη Καζούλη βρίσκεται στην είσοδο της Κηφισιάς, επί της Λεωφόρου Κηφισίας 241. Κτίστηκε το 1910, βασισμένη στη νεοκλασική αρχιτεκτονική γραμμή, από τον Αιγυπτιώτη μεγαλοεπιχειρηματία Νικόλαο Κάζαγλη γνωστός ως Καζούλης. Το κτίσμα είναι μείγμα νεοκλασικισμού και αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Ο τρούλος αποτελεί ένα δυσανάλογα μεγάλο τμήμα του κτιρίου και προσπαθεί να δεθεί αρμονικά με το υπόλοιπο κτίσμα. Η είσοδος έχει αναγεννησιακό χαρακτήρα, ο οποίος συνδυάζεται με τους νεοκλασικούς κίονες. Ο συνδυασμός του κεντρικού τμήματος του κτίσματος με τις καθαρά νεοκλασικές πτέρυγες αφήνει να διαφανεί η νέα αρχιτεκτονική αισθητική. Από το 1982, η έπαυλη έχει χαρακτηρισθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ ως διατηρητέο μνημείο και τον Ιούλιο του 1995 περιήλθε, τελικά, στην ιδιοκτησία του για την εγκατάσταση σε αυτή του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος.

Βίλα Μπότση

Η Βίλα Μπότση βρίσκεται στην Πολιτεία, στην οδό Σαπφούς 3-5. Ο ιδιοκτήτης της ήταν ο Αθανάσιος Μπότσης, γνωστός εκδότης των εφημερίδων «Ακρόπολις» και «Απογευματινή» και του περιοδικού «Πρώτον». Έκτισε τη βίλα του στη δεκαετία του ’50 με πρωτοποριακό τρόπο και με ιδιαίτερη λειτουργικότητα. Από τα σαλόνια της, τα δεκάδες δωμάτιά της και τους χώρους φιλοξενίας της πέρασαν άνθρωποι και πρόσωπα της πολιτικής, όπως και των τεχνών. Μετά το θάνατο του εκδότη, πέρασε ως κληρονομιά στο ελληνικό Δημόσιο. Το ακίνητο στέγαζε από το 1995 μέχρι και πριν από μερικά χρόνια το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, ενώ ο Δήμος είχε ξεκινήσει ενέργειες για την παραχώρησή του, ήδη από το 1997. Η Δημοτική Ενότητα της Νέας Ερυθραίας ανέλαβε τις δαπάνες αποκατάστασης αυτού του ιστορικού κτιρίου, που το παρέλαβε σε κακή κατάσταση λόγω της φθοράς από το χρόνο και τις καιρικές συνθήκες. Το παραχωρούμενο ακίνητο, συνολικής δόμησης 1.500 τ.μ., αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και πρώτο όροφο, με συνολική επιφάνεια οικοπέδου 2.188 τ.μ. Η χρήση της βίλας Μπότση παραχωρήθηκε χωρίς αντάλλαγμα και χωρίς χρονικό περιορισμό στο Δήμο με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, σύμφωνα με την οποία η χρήση της θα αφορά τη λειτουργία κέντρου Μικρασιατικού Πολιτισμού (έκθεση βιβλίου, μουσείο, ανοικτό Πανεπιστήμιο).

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ:

Κηφισιά: H Αρχόντισσα των βορείων προαστίων (β μέρος)

Επίσης, διαβάστε και το πρώτο μέρος της έρευνας:

Η‭ ‬Κηφισιά‭ ‬του‭ ‬χθες‭ ‬και‭ ‬του‭ ‬σήμερα‭ (‬Μέρος Α‭΄‬)

* Πηγή αποτέλεσε ο Σύνδεσμος Βιώσιμης Ανάπτυξης Πόλεων (ΣΒΑΠ)