ΚΑΣΤΟΡΙΑ: Τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, οι γούνες και η λίμνη

Η Καστοριά είναι πόλη της Ελλάδας και πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 13.387 κατοίκους (2011).

Είναι χτισμένη πάνω σε χερσόνησο της ομώνυμης λίμνης, σε υψόμετρο 703 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο. Περιβάλλεται από τη λίμνη της και συνδέεται με τη ξηρά μέσω μιας ευρύτερης λωρίδας γης από επιχωματώσεις, δίνοντας την εντύπωση νησιού. Όταν μιλάμε για την Καστοριά, συνειρμικά μας έρχονται στο νου τρεις κυρίως συμβολικοί δείκτες που χαρακτηρίζουν την ταυτότητά της: τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της, η βιοτεχνία των γουναρικών και το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της λίμνης.
Οι πόλεις δημιουργήθηκαν με κάποια συγκεκριμένα κριτήρια και το νερό έπαιξε πάντοτε αποφασιστικό ρόλο στην εκλογή του χώρου ίδρυσής τους. Στην μακραίωνη ιστορία της, μιάμιση χιλιετία από κτίσεως και δύο χιλιετίες από οικήσεως, γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από Βουλγάρους, Νορμανδούς και Τούρκους, διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών ως τεκμήρια της κατά καιρούς ακμής της, λόγω της επιτυχημένης εμπορίας και διακίνησης των γουναρικών σε σημαντικά κέντρα της Ευρώπης. 

Η λίμνη της Καστοριάς
Εξακόσια μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια της Θάλασσας βρίσκεται η πανέμορφη λίμνη της Καστοριάς και λίγα μέτρα πιο πάνω τα καστοριανά σπίτια. Η λίμνη δεν σφράγισε μόνο την ιστορική πορεία της πόλης, αλλά ταυτίστηκε με την ίδια την ύπαρξή της. Λίμνη και πόλη, μάνα και κόρη, όπως τις αποκαλεί ο Γεράσιμος Καψάλης, «αλληλοκοιτάζονται νύχτα και μέρα, με το χαμόγελο και οι δυο στο στόμα».
Ο επισκέπτης-τουρίστας «Θα θαμβωθεί από μίαν εξαιρετικής ομορφιάς εικόνα και θα θαυμάσει μία σπάνια φυσική καλλονή, την οποία δεν θα έχει δει μέχρι της επισκέψεώς του εις την Καστοριά. Και την εικόνα αυτή θα βλέπει εντονότερα, πλουσιότερα και πάντοτε υπέροχον εφόσον Θα πλησιάζει προς την πόλη της Καστοριάς, ήτις δικαίως εξυμνείται για όλα της τα χαρίσματα. Θα αντικρίσει το υπέροχο θέαμα της Καστοριανής λίμνης, μέσα από την οποία αναδύεται, ως περικαλλής νύμφη, η πόλη Καστοριά».
Η πόλη της Καστοριάς με πληθυσμό 15710 κατοίκους είναι η πρωτεύουσα του αντίστοιχου νομού και βρίσκεται στο κέντρο του. Ο νομός Καστοριάς έχει πληθυσμό 52685 κατοίκους και έκταση 1685 Km².
Η πόλη είναι χτισμένη στο λαιμό της ορεινής χερσονήσου που εισχωρεί προς το κέντρο της λίμνης Ορεστιάδος σαν σφύρα (χάρτης προσανατολισμού 1:300.000). Το βουνό που υπάρχει στην χερσόνησο ονομάζεται Κορίτσα και έχει υψόμετρο 890 m.
Η λίμνη της Καστοριάς βρίσκεται στην ΒΔ περιοχή της Μακεδονίας, είναι ευτροφική και διμικτική, έχει μέσο βάθος νερού 4,4μ. και μέγιστο βάθος 8,5 μ., με χρόνο παραμονής του νερού 2,2 έτη και συχνότητα ανανεώσεως 0,4 ανά έτος. Έχει επιφάνεια 30 Km² και μέσο απόλυτο υψόμετρο στάθμης 625,9μ. Η λεκάνη απορροής της έχει επιφάνεια 304 Km², ενώ ο όγκος της λίμνης είναι περίπου 120.000.000m³.  Η περιοχή της λίμνης διαθέτει, εκτός από μεγάλη φυσική ομορφιά, και μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά. Στη λεκάνη απορροής της λίμνης βρίσκονται μερικές κοινότητες (Δισπηλιό, Μαυροχώρι, Πολυκάρπη, Τοιχιό, Μεταμόρφωση), γεωργικές εκμεταλλεύσεις (12000στρ. δενδρωδών καλλιεργειών και 16000στρ. σιτηρών), κτηνοτροφικές μονάδες και λίγες βιοτεχνίες.
Η φυσική λεκάνη της λίμνης, η οποία περικλείεται από βουνά εξαίρετης γεωμορφολογίας, αποτελεί έναν μοναδικό υδροβιότοπο. Είναι ένας υγρότοπος μεγάλης σημασίας για τα υδρόβια, αλλά και για τα αρπαχτικά πουλιά και χρησιμεύει ως περιοχή αναπαραγωγής, διατροφής και διαχείμασης. Συντηρεί πλούσια ορνιθοπανίδα που περιλαμβάνει σπάνια και απειλούμενα είδη.

Σπηλιά του Δράκου
Το σπήλαιο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της πόλης στο 2ο χλμ της παραλίμνιας οδού Σουγγαρίδη και λίγο πριν από τη Μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας. Η είσοδος απέχει περίπου είκοσι μέτρα από τις όχθες της λίμνης και 14 μέτρα από το δρόμο. Στο εσωτερικό του υπάρχουν μεγάλα χερσαία και λιμναία τμήματα με εντυπωσιακό σταλακτικό διάκοσμο καθώς περιλαμβάνει επτά υπόγειες λίμνες, δέκα αίθουσες, πέντε διαδρόμους – σήραγγες.
Η μεγαλύτερη αίθουσα του σπηλαίου έχει διαστάσεις 45Χ17 μέτρα με το κεντρικό της τμήμα υπερυψωμένο και τις πλευρές της να καταλήγουν σε λίμνες. Η μεγάλη λίμνη του σπηλαίου που είναι και η βαθύτερη, βρίσκεται δυτικά. Η θερμοκρασία εντός του Σπηλαίου είναι σταθερή όλες τις εποχές στους 16-180c, ενώ η υγρασία φτάνει στο 90%. Στο εσωτερικό του σπηλαίου του Δράκου εντοπίστηκαν παλαιοντολογικά κατάλοιπα, με κυριότερα τα οστά σπηλαίας άρκτου ή αρκούδας των σπηλαίων (Ursus Speleaus).
Το είδος αυτό έζησε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου και εξαφανίστηκε πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Το όνομά της οφείλεται στο γεγονός ότι τα απολιθωμένα λείψανά της εντοπίζονται σχεδόν αποκλειστικά μέσα σε σπήλαια, όπου προφανώς διέμενε για περισσότερο χρονικό διάστημα, σε αντίθεση με την καφέ αρκούδα, η οποία χρησιμοποιούσε τα σπήλαια μόνο κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης. Υπολογίζεται ότι το βάρος των αρσενικών ζώων έφτανε τα 400-500 κιλά και των θηλυκών τα 200-250 κιλά. Ήταν κατά βάση φυτοφάγο και περιστασιακά σαρκοφάγο ζώο.
Είναι σημαντικό ότι έχει ληφθεί κάθε απαραίτητο μέτρο για την ασφάλεια των επισκεπτών και οι επεμβάσεις στο εσωτερικό έγιναν με τρόπο, ώστε να μη θιχθεί η φυσική κατάσταση του Σπηλαίου.