Συμμετοχικός προϋπολογισμός: Από το Πόρτο Αλέγκρε στο Βύρωνα

Η ουσία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού είναι ότι τα μέλη της τοπικής κοινωνίας προσδιορίζουν τις προτεραιότητες των δαπανών.
Για την ιστορία να αναφέρω ότι για πρώτη φορά μια τέτοια ιδέα έγινε πράξη στα τέλη του 80 στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, όταν οι εργατικοί εξελέγησαν για πρώτη φορά. Βέβαια από τα τέλη του 80 μέχρι σήμερα έχει εξαπλωθεί με διάφορες μορφές – ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της πόλης αλλά και την κοινωνική και οικονομική κατάσταση της, την κουλτούρα και την πολιτική των αρχών της – σε περισσότερες από 1000  πόλεις σε όλο τον κόσμο.
Η ουσία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού είναι ότι τα μέλη της τοπικής κοινωνίας προσδιορίζουν τις προτεραιότητες των δαπανών.
Αυτό γίνεται μέσω μιας διαδικασίας εκλογής αντιπροσώπων της τοπικής κοινωνίας, οι οποίοι με τη βοήθεια της δημοτικής αρχής «μεταμορφώνουν» τις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίας σε συγκεκριμένες, υλοποιήσιμες προτάσεις. Αυτές οι προτάσεις μπαίνουν σε ψηφοφορία και τα μέλη της τοπικής κοινωνίας ψηφίζουν ποιες θέλουν να υλοποιηθούν
Πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αφορά ένα κομμάτι του συνολικού προϋπολογισμού – κυρίως αυτό των επενδύσεων –  μια και το μεγαλύτερο μέρος του πηγαίνει σε πληρωμές μισθών, πάγια έξοδα κλπ.
Ένα σημαντικό στοιχείο, για να πετύχει μια τέτοια προσπάθεια, είναι η κατανόηση εκ μέρους των πολιτών των περιορισμών και των δυνατοτήτων ενός  προϋπολογισμού κι εδώ έχει μεγάλη σημασία η δημοτική αρχή να μπορέσει να βοηθήσει στη σύνταξη προτάσεων που είναι ρεαλιστικές και κατά συνέπεια υλοποιήσιμες.
Με αυτή τη διαδικασία ο δημότης πέραν του ότι αποφασίζει για σημαντικά έργα που αφορούν την πόλη του, εμπεδώνει τη δημοκρατία, αυξάνει τη συμμετοχή του και τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων, αλλά, κι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, κατανοεί το έργο της δημοτικής αρχής και μπορεί να το κρίνει επί της ουσίας, χωρίς να παρασύρεται από επικοινωνιακούς χειρισμούς.
Αν εμβαθύνουμε στο θέμα θα δούμε ότι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός δεν σχετίζεται μόνο με την κατανομή κάποιων οικονομικών πόρων αλλά επηρεάζει τις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις της δημοτικής αρχής.

Ξανά λαϊκός θεσμός η αυτοδιοίκηση
Μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει εργαλείο  που επαναφέρει την αυτοδιοίκηση στον αρχικό της ρόλο. Που την καθιστά ξανά λαϊκό θεσμό. Που δίνει βήμα στον πολίτη, σε καθημερινή βάση και δεν τον αντιμετωπίζει σαν ψηφοφόρο και πειθήνιο όργανο της εκάστοτε εξουσίας.
Ας δούμε μερικά απαραίτητα στοιχεία, για την υλοποίηση μιας τέτοιας διαδικασίας, ώστε να αποδώσει και να μην αποτελέσει πυροτέχνημα που θα απλά  στηρίξει το «λαϊκό» προφίλ της Δημ. Αρχής.

Τέτοια λοιπόν στοιχεία είναι:
Η δημιουργία κοινωνικών δομών, όπως συνελεύσεις κατοίκων, εκλογή αντιπροσώπων από τις συνελεύσεις, συνοικιακά συμβούλια κλπ
Η δημιουργία φόρουμ στην δημοτική ιστοσελίδα, που θα αποτελέσει  χώρο διακίνησης ιδεών και προτάσεων καθώς και μέσο εποικοδομητικού διαλόγου. Παράλληλα θα λειτουργεί και ως εργαλείο καταγραφής και επεξεργασίας των προτάσεων, των αιτημάτων των δημοτών, αλλά και ως χώρος ενημέρωσής τους σχετικά με την πορεία του εγχειρήματος καθώς θα πρέπει να περιλαμβάνει βίντεο συνελεύσεων, ενημερωτικό υλικό κλπ.
Η δημιουργία δημοτικής υπηρεσίας με την επίβλεψη του Δημάρχου ή Αντιδημάρχου και η συνεργασία της με τις υπόλοιπες υπηρεσίες του Δήμου,  ‘ώστε να συνδέει τις δράσεις και το υλικό του διαδικτυακού φόρουμ με τη δράση και την πληροφόρηση στην τοπική κοινωνία (για τους μη έχοντες πρόσβαση στο διαδίκτυο δημότες)
Όλη αυτή η διαδικασία πρέπει να λειτουργεί στη βάση ενός οργανωτικού χρονοδιαγράμματος.
Σε πρώτη φάση έχουμε την ενημέρωση με το σχετικό πληροφοριακό υλικό και την ιστοσελίδα (αφίσες, φυλλάδια, ανακοινώσεις, καλέσματα, ενημερώσεις  κλπ)

Στη δεύτερη φάση ακολουθούν:
Οι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων, όπου κατατίθενται αιτήσεις-προτάσεις-ερωτηματολόγια και η  καταγραφή και η οικονομική εκτίμηση των προτάσεων από τις υπηρεσίες του Δήμου

Στην τρίτη φάση έχουμε:
Την ψήφιση του συμμετοχικού προϋπολογισμού από τους συμμετέχοντες στις συνελεύσεις και από τους συμμετέχοντες μέσω της ιστοσελίδας

Στην τέταρτη φάση ακολουθεί:
Η ανακοίνωση από τον Δήμαρχο του επενδυτικού πακέτου και του συνολικού οικονομικού δημοτικού προϋπολογισμού, στα πλαίσια του οποίου όλοι οι συμμετέχοντες επιλέγουν τις προτάσεις  που επιθυμούν να εφαρμόσει η δημοτική αρχή τον επόμενο χρόνο.

Η έγκριση των ψηφισθέντων προτάσεων από το δημοτικό συμβούλιο.
Τέλος προχωράμε στη δημοσίευση και διανομή στους κατοίκους της γραπτής έκθεσης του προϋπολογισμού στην οποίαν αναφέρονται :
α) όλες οι προτάσεις που έχουν κατατεθεί, και αυτές που εγκρίθηκαν και αυτές που απορρίφθηκαν, η προέλευσή τους, η οικονομική εκτίμησή τους καθώς και οι παρατηρήσεις που έχουν προστεθεί από τους κατοίκους ή από τις υπηρεσίες
β) όλες οι εργασίες που έχουν εκτελεσθεί και αυτές που είναι υπό εκτέλεση καθώς και το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης των τρεχουσών εργασιών.
Είναι σημαντικό να πούμε ότι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της Δημοτικής Αρχής και οι υπάλληλοι των Υπηρεσιών του οφείλουν να είναι παρόντες στις παραπάνω διαδικασίες, ώστε να παρέχουν τις διευκρινίσεις που χρειάζονται οι συμμετέχοντες  αλλά δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.
Όλοι καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για πολύ σύνθετη διαδικασία, η οποία απαιτεί υψηλό επίπεδο συνείδησης και συμμετοχής, κάτι που δύσκολα βλέπουμε σήμερα στην κοινωνία.
Για να μη μείνουν λοιπόν ευχές τα παραπάνω θα πρέπει οι εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης από τη μια πλευρά να υιοθετήσουν φιλοσοφία αποκέντρωσης και εμπιστοσύνης στις τοπικές κοινωνίες. Θα πρέπει να δώσουν ακόμη και κίνητρα – τουλάχιστο σε πρώτη φάση – που θα κάνουν ελκυστική τη συμμετοχή των δημοτών και βέβαια θα πρέπει να λειτουργήσουν με απόλυτη διαφάνεια σε όλη τη διάρκεια του εγχειρήματος.
Από την άλλη πλευρά η τοπική κοινωνία πρέπει να εξοικειωθεί με τη διαδικασία και να συμμετάσχει σ’ αυτή χωρίς αγκυλώσεις και τοπικισμούς.
Είναι κατανοητό πως όλοι (εκλεγμένοι και δημότες) θέλουμε το χρόνο μας.
Τίποτα δεν αλλάζει απ’ τη μια μέρα στην άλλη.
Χρειάζεται υπομονή κι επιμονή ώστε να μη κυριαρχήσει η απογοήτευση και να μη λειτουργήσουν απαξιωτικά προς το θεσμό οι προηγούμενες αποτυχημένες εμπειρίες
Χρειάζεται πίστη στο εγχείρημα και δουλειά, ώστε ο συμμετοχικός προϋπολογισμός να διαμορφώσει την κουλτούρα της πραγματικής συμμετοχικής δημοκρατίας που αντιστέκεται στην παθητικοποίηση της κοινωνικής ζωής.
Τέλος χρειάζεται αγώνας ώστε να εγκριθούν οι αποφασισμένες δαπάνες από τους φορείς του δημοσίου – όπως το ελεγκτικό συνέδριο – οι οποίοι σε μεγάλο  βαθμό αρνούνται να εγκρίνουν δαπάνες για τέτοιου είδους δράσεις.

Σωτήρης Παπαμιχαήλ, νεοεκλεγέντας δημοτικός σύμβουλος Βύρωνα