Μεγάλο αφιέρωμα στη Μικρά Ασία από το Λ. Χριστοδούλου: Η Σμύρνη λίγο πριν την καταστροφή της (20-25 Αυγούστου 1922)

Η συνέχεια του μεγάλου αφιερώματος στη Μικρά Ασία που μπορείτε να βρείτε κάθε εβδομάδα με τον Χ-τύπο από τον Πρόεδρο του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. Νέας Ιωνίας και της Ένωσης Σπάρτης Μικράς Ασίας, Λουκά Χριστοδούλου

Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενη δημοσίευσή μας, στις 13 Αυγούστου 1922, αρχίζει η επίθεση των Τούρκων στο Αφιόν Καραχισάρ. Στη Σμύρνη που είναι η έδρα της Στρατιάς Μ. Ασίας, βρίσκεται ο αρχιστράτηγος Γεώργ. Χατζηανέστης, 600 χλμ. μακριά από το κέντρο των πολεμικών επιχειρήσεων. Στην πραγματικότητα απομονωμένος ενημερώνεται από σύντομα τηλεγραφήματα μη έχοντας σαφή εικόνα αλλά και τον παλμό των μαχών. Καλύτερη και περισσότερη πληροφόρηση έχει ο ύπατος αρμοστής Αριστ. Στεργιάδης από τις ενημερώσεις των ανταποκριτών της Αρμοστείας. Και βέβαια τα τηλεγραφήματα «αποκρύπτουν» εν μέρει την πραγματικότητα, την επικρατούσα κατάσταση, θεωρώντας ότι εικόνα των 2-3 πρώτων ημερών, μπορούσε να αντιστραφεί.

Ήδη από τις 20 Αυγούστου 1922, κύματα εκατοντάδων χριστιανών ορθοδόξων οικογενειών κατακλύζουν την Σμύρνη, από το εσωτερικό της Μ. Ασίας, αφού ήδη έχει καταρρεύσει το μέτωπο και προσπαθούν να σωθούν από το σπαθί του Τούρκου, οδεύοντας σε μια πόλη που θεωρούσαν ότι ήταν ασφαλείς. Τους ακολουθούν αρκετοί Έλληνες στρατιώτες αφού έχουν διασκορπιστεί οι στρατιωτικοί τους σχηματισμοί που ψάχνουν τους τρόπους διαφυγής προς την Ελλάδα, πολλές φορές μάλιστα πετώντας τα στρατιωτικά ρούχα και οπλισμό τους και φέροντας πολιτικά ρούχα. Μια στρατιά που επί 10 χρόνια κυριαρχούσε στα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία, αποχωρεί ηττημένη από τα χώματα της Μ. Ασίας κατά τον χειρότερο τρόπο.
Η Σμύρνη μεταξύ 20 και 27 Αυγούστου 1922, δέχεται δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες που μέσα σε μια αφόρητη ζέστη, διανυκτερεύουν στα προαύλια των εκκλησιών, στα σχολεία, στους δρόμους, στις πλατείες. Ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις (Near East Relief κ.α.) προσπαθούν να τους εφοδιάσουν με λίγο ψωμί και νερό. Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος προσπαθεί να τους εμψυχώσει ενώ προσφέρει για την σίτισή τους ότι διαθέσιμα είδη έχει στη διάθεσή του.

Η κατάσταση έχει γίνει απελπιστική. Τραγική. Ήδη η κυβέρνηση Πετρ. Πρωτοπαδάκη έχει ενημερώσει τον ύπατο αρμοστή της Σμύρνης Αριστ. Στεργιάδη να είναι έτοιμος για αποχώρηση της Ελληνικής Διοίκησης, κάτι που κοινοποιεί στις αντίστοιχες υπηρεσίες του υπό άκρα μυστικότητα. Για τον στρατό δεν συζητάμε βέβαια. Έχουν ληφθεί οι αποφάσεις νωρίτερα. Ήδη οι στρατιωτικές υπηρεσίες της Σμύρνης στις 25 Αυγούστου 1922, φορτώνουν τα αρχεία τους στα ελληνικά πλοία που ελλιμενίζονται στο λιμάνι της Σμύρνης ενώ οι κατώτεροι υπάλληλοι της Αρμοστείας επιβιβάζονται στα επίτακτα πλοία «Ατρόμητος» και «Αδριατικός».

Διαισθανόμενος τον μεγάλο κίνδυνο για τον Ελληνισμό, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος αποστέλλει στον Ελ. Βενιζέλο, την παρακάτω προφητική επιστολή, θέτοντας μάλιστα και τον ίδιο προ των ευθυνών του. Είναι άγνωστο αν η παρακάτω επιστολή έφτασε έγκαιρα στον παραλήπτη…

Εν Σμύρνη Τη 25 Αυγούστου 1922

Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κ. Ελευθέριε Βενιζέλε,

Επέστη η μεγάλη ώρα της μεγάλης εκ μέρους σας χειρονομίας. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει πλέον εις τον Άδην από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση.

Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος δια δύο πράξεις Σας.

Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα παράφρονα και εγωιστήν. Και δεύτερον διότι πρωτού αποπερατώσητε το έργον σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του ανεγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινής μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν – οίμι –δια παντός καταστραφείσης Συνθήκης των Σεβρών.

Αλλά γέγονεν ο γέγονεν.

Ακόμη όμως υπάρχει καιρός αν όχι να σωθή η Συνθήκη των Σεβρών, αλλά τουλάιστον να μη καταστραφή τελείως το Ελληνικόν Έθνος δια της απωλείας ότι μόνον της Μ. Ασίας αλλά και της Θράκης και αυτής ίσως της Μακεδονίας.

Και επειδή οι καιροί ου μενετοί πλέον, έκρινα καθήκον και εμόν απαραίτητον να κυλίσω τον πίθον μου εν μέσω της γενικής κινήσεως της παγκοίνου εδώ συμφοράς μας και πρώτον μεν έγραψα με ημερομηνίαν 21 Αυγούστου προς τον επί του Ελληνικού θρόνου ευρισκόμενον Κωνσταντίνον να προβή εις τας μεγάλας αποφάσεις, εν αις πρωτίστην θεωρώ την ανάληψιν της πηδαλιουχίας του ελληνικού σκάφους παρά της πάγκοινον την ευρωπαϊκήν υπόληψιν κεκτημένης Σης κορυφής.

Την παράδοσιν της διοικήσεως του στρατού εις τους εκδιωχθέντας αξιωματικούς της Αμύνης, οι οποίοι γνωρίζουν πως ανασυντάσσεται καταστραμμένος στρατός και οδηγείται εις την νίκην και την άμεσον εντεύθεν εκδίωξιν Στεργιάδου και Χατζανέστη και άλλα σχετικά.

Έκρινα δε προ παντός απαραίτητον εκ των φλογών της καταστροφής εν αις οδυνάται ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, και ζήτημα είναι εάν όταν το παρόν μου γράμμα αναγιγνώσκεται υπό της Υμετέρας Εξοχότητος, αν ημείς πλέον υπάρχωμεν εν ζωή προοριζόμενοι – τις οίδε- κατ’ ανεξερευνήτους βουλάς της Θείας Προνοίας εις θυσίαν και μαρτύριον, ν’ απευθύνω την υστάτην ταύτην έκκλησιν προς την φιλογενή και μεγάλην ψυχήν Σας και να Σας είπω μόνο δύο λέξεις.

Εάν δια να σώσητε την Ελλάδα εκρίνατε καθήκον σας να προβήτε εις το επαναστατικόν κίνημα της Θεσσαλονίκης, μη διστάσητε τώρα να προβήτε εις εκατόν τοιαύτα κινήματα, ίνα σώσητε τώρα ολόκληρον τον απανταχού και ιδία τον μικρασιατικόν και θρακικόν Ελληνισμόν, ο οποίος τόσην θρησκευτικήν λατρείαν τρέφει προς Υμάς.
Και νυν, φίλτατε αδελφέ, σε μόνον θεωρούμεν τον από μηχανής Θεόν, σε βράχον, σε ελπίδα, σε σωτήρα και σε μεσσίαν μας. Περίζωσε την ρομφαίαν

του λόγου σου κατευοδού προς υμάς και κόψον τον άλυτον δια την διπλωματίαν μέχρι σήμερον δεσμόν του Ανατολικού ζητήματος.
Πίπτων επί του τραχήλου υμών, περιλούω υμάς δι’ απείρων φιλημάτων σεβασμού και αγάπης.
† Ο Σμύρνης Χρυσόστομος»