Η πολιτική του πολέμου και το Παλαιστινιακό ζήτημα

Χριστίνα Κατωπόδη

Ο πόλεμος, στην πολιτική επιστήμη, δεν αποτελεί εξαίρεση της διπλωματίας, αλλά την ακραία συνέχειά της. Η διατύπωση του Καρλ φον Κλαούζεβιτς, ότι «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα», αποδεικνύεται τραγικά ακριβής στην περίπτωση της Παλαιστίνης. Για περισσότερες από επτά δεκαετίες, το παλαιστινιακό ζήτημα αποτελεί μια συνεχή εκδήλωση της πολιτικής του πολέμου: μια δυναμική αλληλεπίδραση στρατιωτικής ισχύος, ιδεολογίας, οικονομικών συμφερόντων και διεθνούς γεωπολιτικής.

Η γέννηση της σύγκρουσης: Πολιτική μέσω κατάκτησης

Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948 βασίστηκε στη βούληση του σιωνιστικού κινήματος να ιδρύσει ένα εβραϊκό κράτος στην Παλαιστίνη, μια περιοχή όπου ήδη ζούσε ένας αραβικός πληθυσμός. Η απόφαση αυτή, που υποστηρίχθηκε από τις τότε παγκόσμιες δυνάμεις (κυρίως τη Βρετανία και αργότερα τις ΗΠΑ), δεν έλυσε ένα πρόβλημα· δημιούργησε ένα νέο: την εκκρεμή υπόθεση του παλαιστινιακού λαού.

Η Νάκμπα (“Καταστροφή”), όπως ονομάζουν οι Παλαιστίνιοι τον διωγμό τους, δεν ήταν ένα “τυχαίο” προσφυγικό κύμα, αλλά αποτέλεσμα στρατηγικών πολιτικών αποφάσεων και στρατιωτικών επιχειρήσεων που απέβλεπαν στον έλεγχο εδαφών και στην αλλοίωση της δημογραφικής σύνθεσης. Η πολιτική επιδίωξη της κυριαρχίας επί της γης μετατράπηκε σε πολεμική πράξη εκτοπισμού και κατοχής — μια διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ο πόλεμος ως μηχανισμός πολιτικής αναπαραγωγής

Στην περίπτωση της Παλαιστίνης, ο πόλεμος χρησιμοποιείται σταθερά ως εργαλείο αναπαραγωγής πολιτικής εξουσίας.
Για το Ισραήλ, κάθε πολεμική επιχείρηση (είτε πρόκειται για τον πόλεμο του 1967, την εισβολή στο Λίβανο το 1982, είτε για τις πιο πρόσφατες επιχειρήσεις στη Γάζα) δεν αποσκοπεί μόνο στην “ασφάλεια” ή την “απάντηση στην τρομοκρατία”, όπως παρουσιάζεται ρητορικά, αλλά και σε:

• Γεωγραφική επέκταση μέσω εποικισμών στη Δυτική Όχθη
• Ενίσχυση της εσωτερικής πολιτικής συνοχής με την επίκληση της απειλής
• Διατήρηση στρατηγικού πλεονεκτήματος στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Η περίπτωση της Επιχείρησης “Protective Edge” (2014), στην οποία καταστράφηκε η Γάζα με τεράστιες απώλειες σε αμάχους, παρουσιάστηκε διεθνώς ως “αμυντική” ενέργεια, αλλά τα αποτελέσματά της ήταν ευθυγραμμισμένα με πολιτικές επιδιώξεις: την αποδυνάμωση της Χαμάς, την αποτροπή της παλαιστινιακής ενοποίησης και τη δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων επί του εδάφους.

Αντίστοιχα, οι Παλαιστίνιοι οργανισμοί, όπως η Χαμάς ή η Φατάχ στο παρελθόν, χρησιμοποιούν τη στρατιωτική δράση όχι απλώς για αντίσταση, αλλά και για να ενισχύσουν τη νομιμοποίησή τους στον παλαιστινιακό πληθυσμό ή και στον αραβικό κόσμο. Η βία γίνεται εργαλείο πολιτικής επιβίωσης σε ένα απολύτως άνισο πεδίο μάχης.

Η διεθνοποίηση του πολέμου: Από το πεδίο στη γεωπολιτική σκακιέρα

Η παλαιστινιακή σύγκρουση δεν είναι ποτέ τοπική υπόθεση. Κάθε έκρηξη βίας έχει άμεσες διεθνείς επιπτώσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, διαχρονικά βασικός υποστηρικτής του Ισραήλ, έχουν χρησιμοποιήσει το παλαιστινιακό ως εργαλείο ενίσχυσης της δικής τους θέσης στη Μέση Ανατολή, μέσω της στήριξης σε στρατηγικούς εταίρους.

Από την άλλη πλευρά, περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ιράν, η Συρία ή ακόμη και τουρκικές πολιτικές δυνάμεις, εργαλειοποιούν τη σύγκρουση για να προωθήσουν δικές τους γεωπολιτικές στοχεύσεις, δημιουργώντας ένα μωσαϊκό συμφερόντων όπου το παλαιστινιακό αίτημα αυτοδιάθεσης θυσιάζεται στον βωμό των στρατηγικών ανταγωνισμών.

Η διεθνής διπλωματία συχνά προσφέρει το προσωπείο της “ειρηνευτικής διαμεσολάβησης”, όμως στην πραγματικότητα συντηρεί ένα status quo όπου η αδικία διαιωνίζεται. Παραδείγματα όπως η Συμφωνία του Όσλο (1993) ή το Σχέδιο Τραμπ για τη Μέση Ανατολή (“Deal of the Century”) αποδεικνύουν πως η “ειρήνη” χρησιμοποιείται περισσότερο για να νομιμοποιήσει την υπάρχουσα κυριαρχία και λιγότερο για να επιτύχει μια δίκαιη λύση.

Πολιτική θεωρία και ηθική διάσταση: Ο πόλεμος ως εργαλείο καταπίεσης

Σύμφωνα με κριτικές σχολές της πολιτικής επιστήμης, όπως ο μαρξισμός και ο ρεαλισμός, ο πόλεμος είναι συστατικό στοιχείο της αναπαραγωγής ανισοτήτων και της επιβολής ιεραρχιών. Η Παλαιστίνη αποτελεί ζωντανό παράδειγμα αυτού του μηχανισμού.

Ο Ισραηλινός ιστορικός Ilan Pappé έχει περιγράψει το σύστημα αυτό ως “εθνοκάθαρση μέσω διαρκούς πολέμου”, ενώ στοχαστές όπως ο Edward Said ανέδειξαν την πολιτιστική διάσταση της κατοχής, όπου η ίδια η αφήγηση του ποιος είναι “θύμα” και ποιος “θύτης” αποτελεί προϊόν πολιτικής βίας.

Στη σύγχρονη παγκόσμια τάξη, η Παλαιστίνη λειτουργεί σαν καθρέφτης: αποκαλύπτει πώς το διεθνές σύστημα λειτουργεί υπέρ των ισχυρών και πώς τα ανθρώπινα δικαιώματα υποτάσσονται σε στρατηγικές σκοπιμότητες.

Συμπεράσματα: Πόλεμος και πολιτική — Ένας αδιάσπαστος κύκλος

Ο πόλεμος στην Παλαιστίνη δεν είναι ένα ξέσπασμα βίας που χρήζει απλής καταδίκης· είναι πολιτική σε ακραία μορφή. Είναι το αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας τάξης που ευνοεί τους ισχυρούς, συντηρεί ανισότητες και θεωρεί τη στρατιωτική ισχύ νόμιμο μέσο επιβολής πολιτικών λύσεων.

Όσο η διεθνής κοινότητα αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει τις ρίζες της αδικίας —την κατοχή, τον εποικισμό, τον αποκλεισμό—, ο πόλεμος θα παραμένει το “μέσο” πολιτικής διαχείρισης της Παλαιστίνης. Και όσο οι λέξεις “ειρήνη” και “δικαιοσύνη” παραμένουν απλές διακηρύξεις χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, τόσο θα επιβεβαιώνεται η πικρή αλήθεια: ότι στην Παλαιστίνη, όπως και αλλού, ο πόλεμος είναι απλώς η άλλη όψη της πολιτικής.