Έξυπνη τεχνολογία και κυκλική οικονομία: Η λύση για ισχυρή βιώσιμη τοπική ανάπτυξη

Άρθρο της Βασιλικής Μελέτη
Οικονομολόγος, Msc Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, περισσότερα από 9,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν στον πλανήτη το 2050, εκ των οποίων τα 2/3 θα ζουν στις πόλεις. Παρά το χαμηλό ποσοστό αστικοποίησης, η Ασία φιλοξενεί σήμερα το 54% των κατοίκων μεγάλων πόλεων και έπεται η Ευρώπη με ποσοστό 13%. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 2030 ο πλανήτης θα έχει 43 «γιγαντιαίες» πόλεις (megacities), με πληθυσμό άνω των 10 εκατομμυρίων.

Οι παραπάνω αριθμοί επιτάσσουν αμείλικτα την ανάγκη διασφάλισης καλύτερης εξυπηρέτησης και διαβίωσης των πολιτών, επιβάλλοντας στα μεγάλα αστικά κέντρα να επανεξετάσουν το σχεδιασμό τους στο μέλλον, βάσει των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης. Πολλές είναι οι πόλεις που έχουν πραγματοποιήσει άλματα προς την κατεύθυνση αυτή, ακόμα περισσότερες είναι εκείνες που ετοιμάζονται για ένα πιο «έξυπνο» και  «πράσινο» μέλλον. Εξάλλου, οι βιώσιμες πόλεις και κοινότητες συνιστούν τον 11ο στόχο της ατζέντας που θέσπισε ο ΟΗΕ για την ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030. Ένας ικανοποιητικός αριθμός «ΕΞΥΠΝΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ» έχει αναπτυχθεί στοχευμένα σε διάφορες πόλεις, με συγκεκριμένα ευρωπαϊκά παραδείγματα:

Η Φιλανδική πόλη Espoo θεωρείται από τις πλέον «έξυπνες» πόλεις παγκοσμίως. Η χώρα κατοχύρωσε συνταγματικά ως δικαίωμα όλων την πρόσβαση ευρυζωνικής σύνδεσης ταχύτητας τουλάχιστον 1 Mbps. Σήμερα, η Φινλανδία κατέχει τη δεύτερη θέση στον κόσμο στην υιοθέτηση κινητών ευρυζωνικών υπηρεσιών, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, με περισσότερο από το 50% των νοικοκυριών να έχουν πρόσβαση σε σταθερή σύνδεση 100 Mbps.

Η Βαρκελώνη είναι άλλη µία από τις πρωτοπόρες πόλεις στον κόσµο, όσον αφορά την υιοθέτηση έξυπνων τεχνολογιών. Μεταξύ άλλων έργων έχει προωθήσει και αυτό του «Έξυπνου Φωτισμού» (Smart Lighting). Βάσει του έργου, οι στύλοι φωτός της πόλης που είναι εφοδιασμένοι με αισθητήρες µπορούν να ανιχνεύσουν την κίνηση, τον καιρό, τη ρύπανση και το θόρυβο. Τα φώτα (LED) ελέγχονται επίσης εξ αποστάσεως, ενώ ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται ανάλογα με την παρατηρούμενη κίνηση στο δρόμο.

ο Δήμος Λουξεμβούργου δρομολόγησε επιπλέον «έξυπνα» καινοτόμα έργα προσβάσιμης τεχνολογίας, με κυριότερο την ανάπτυξη ιστοσελίδας για την παροχή προδιαγραφών αναφορικά με τη διαμόρφωση δικτυακών τόπων ειδικά προσαρμοσμένων στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρίες. Η ιστοσελίδα έτσι εξασφαλίζει την πρόσβαση τυφλών ατόμων με τη χρήση προγραμμάτων ανάγνωσης οθόνης.

Άλλη μία χαρακτηριστική περίπτωση «έξυπνης πόλης» είναι η ενεργειακά  βελτιστοποιημένη συνοικία Aspern της Αυστρίας, που με την πλατφόρμα Smart City Research επικεντρώνεται στην ενεργειακή διαχείριση, τα έξυπνα κτίρια, τα έξυπνα δίκτυα, τις έξυπνες ΤΠΕ και τους έξυπνους χρήστες, για τη μέγιστη διαχείριση της ανταλλαγής ενέργειας μεταξύ των κτιρίων και τη βελτιστοποίηση της τοπικής κατανάλωσης ενέργειας.

Τέλος, στη Λιουμπλιάνα απονεμήθηκε το Βραβείο «Πράσινης Πρωτεύουσας της Ευρώπης» και όχι άδικα. Η σλοβένικη πόλη έχει υιοθετήσει «πράσινη» στρατηγική για τις αστικές μετακινήσεις αναδιοργανώνοντας τους κεντρικούς οδικούς άξονες, διαμορφώνοντας πολλαπλάσιους πεζοδρόμους και ποδηλατοδρόμους και ενθαρρύνοντας τους κατοίκους να μετακινούνται με αστικά λεωφορεία πιο φιλικά προς το περιβάλλον.

Εκτός του γεγονότος ότι με τη συνεχή έρευνα ανακαλύπτονται ακριβέστερες και πιο αποδοτικές τεχνολογικές λύσεις, είναι αυτονόητο ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για τις σύγχρονες πόλεις, όπως και για τις τοπικές διοικήσεις, είναι μία: να (αντι)δρούν εγκαίρως στους τομείς διασφάλισης χρηματοδότησης των προωθούμενων μετασχηματισμών, προσαρμογής του εκάστοτε νομοθετικού πλαισίου και ενημέρωσης των πολιτών σε θέματα «ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ». Για το στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης, η κυκλική οικονομία είναι μονόδρομος, δεδομένου ότι αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο προϊόντα, επιχειρήσεις, υπηρεσίες, δήμοι, πολίτες και ηγεσίες λειτουργούν και θα λειτουργούν αύριο, με όλους τους δυνατούς συνδυασμούς συνεργασίας μεταξύ τους. Παράδειγμα καλών πρακτικών κυκλικής οικονομίας, στη Γαλλία, στην πόλη Ναντέρ έχει κατασκευαστεί η οικολογική περιοχή Centre Sainte-Geneviève, με τη χρήση ενός δικτύου θέρμανσης, η ενέργεια του οποίου ανακτάται από τα υδάτινα απόβλητα και τη γεωθερμική ενέργεια.

Στην Ελλάδα και την Κύπρο, το Δίκτυο Πόλεων «ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΟΛΗ» με μέλη 34 δήμους και φορείς, εστιάζει σε προγράμματα βιώσιμης ανάπτυξης, κυκλικής οικονομίας, εξοικονόμησης ενέργειας και προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ προσφέρει τεχνική βοήθεια στα μέλη του για υλοποίηση χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων και δικτύωση με άλλους φορείς της Ευρώπης. Μεταξύ των συμμετεχόντων δήμων συγκαταλέγονται οι Δήμοι Αχαρνών, Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης και ο Ελληνικού–Αργυρούπολης, ενώ καθοριστική είναι η συμμετοχή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, του Μανιατάκειου Ιδρύματος αλλά και  του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης Κύπρου. Ωστόσο,  η κυκλική οικονομία και οι λύσεις που πρεσβεύει, υλοποιούνται κυρίως σε επίπεδο κρατικού σχεδιασμού και όχι τοπικών στρατηγικών, όπως συμβαίνει στους ευρωπαϊκούς δήμους. Εξαιτίας άλλωστε της άμεσης σχέσης δημοτικών-περιφερειακών με τις κρατικές πολιτικές, οι δράσεις των δήμων και των περιφερειών ελάχιστα μπορούν να αποκλίνουν από την κρατική στρατηγική. Έτσι οι χρηματοδοτήσεις για τέτοια εγχειρήματα είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και είναι ίσως οι μόνες πηγές για τους μεσαίους και μικρούς δήμους, που θέλουν να κάνουν τη μετάβαση. Ωστόσο στις μέρες μας οι πηγές για την κυκλική οικονομία έχουν αυξηθεί και με συντονισμό και σταθερά βήματα οι ελληνικοί δήμοι μπορούν να αλλάξουν.

Ας έχουμε κατά νου ότι η κυκλική οικονομία και η αξιοποίηση της έξυπνης τεχνολογίας αποτελούν «σανίδα σωτηρίας» για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και το «δούρειο ίππο» για να αλλάξει το κράτος. Για να πάει η χώρα μπροστά, χρειάζεται ουσιαστική μεταρρύθμιση στο μοντέλο λειτουργίας της Αυτοδιοίκησης. Έτσι, θα ξεφύγουμε από το σημερινό ξεπερασμένο γραφειοκρατικό και κεντρικά σχεδιαζόμενο μοντέλο για  να περάσουμε στην εποχή της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, την οποία εφαρμόζουν ήδη οι «τεχνολογικά προηγμένες» πόλεις στην Ευρώπη.

Ωστόσο, δεν μπορεί να υπάρξει «έξυπνη πόλη» χωρίς «έξυπνο κράτος», ενώ κάπου ανάμεσα στους έξυπνους αισθητήρες, τις οικολογικές προσεγγίσεις και τα «πράσινα» ανθεκτικά κτίρια στέκει και ο άνθρωπος, η πηγή και λύση κάθε  κακού και καλού. Είθε να αποτελεί πάντα «τόκο εν τω καλώ».