“Ταπητουργοί και Ταπητουργεία στη Νέα Ιωνία”, του Χάρη Σαπουντζάκη

Άρθρο του Χάρη Σαπουντζάκη, Ιστορικού-Συγγραφέα στο Χ-τύπο

Το χαλί ήταν μια πανάρχαια τέχνη, φερμένη από την Ανατολή.

Απαιτούσε άρτια γνώση της τεχνικής του στησίματος του όρθιου αργαλειού (στημόνι – υφάδι κλπ.) παράλληλα όμως είχε προαπαιτούμενο την φαντασία, το μεράκι, την υπομονή κι ακόμη την επιλογή των νημάτων, το πλύσιμο, τη βαφή, το σχέδιο.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα αρχίζει να υποχωρεί η μαζική παραγωγή χαλιών στη Μικρά Ασία και ειδικότερα στις κοινότητες που ιδιαίτερα ασχολούνταν με την παραγωγή τους (τη Σπάρτη Πισιδίας, το Ουσάκ, τη Σύλλη, το Ικόνιο, την Κιουτάχεια κλπ), καθώς οι διεθνείς αγορές είχαν γυρίσει την πλάτη τους και δεν εισήγαγαν χαλιά από την καθ’ ημάς Ανατολή.

Το 1860 στη Σπάρτη, που σε παραγωγή χαλιών στην Μικρά Ασία έφθανε στο 1/5 της συνολικής παραγωγής, τρεις πρωτοπόροι ταπητουργοί: ο Πρόδρομος Γρηγοριάδης, ο Δαμιανός και ο Ιορδάνης Στύλογλου, ξεκινούν την «επανίδρυση» της ταπητουργίας στη Σπάρτη! Και ώ του θαύματος: η εξέλιξη είναι ραγδαία! Δεν υπάρχει σπίτι για σπίτι που να μην στήνει αργαλειό. Η παραγωγή έφθασε σε καλύτερο σημείο από το παρελθόν. Το 1919, σημαντικό έτος για τον Ελληνισμό της Μ. Ασίας, με την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη, είχαν στηθεί 2.413 αργαλειοί, με πρωτοπόρα πάντα την Σπάρτη.

Δυστυχώς το 1922, μετά την Ανάσταση του 1919 ήλθε η Σταύρωση του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τις πανάρχαιες πατρίδες τους.

 

 

 

 

Οι Σπαρταλήδες ακολουθώντας τον πρωθιερέα τους, τον αποκαλούμενο και «Μωυσή των Πισιδών» Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, θα έρθουν στην Ελλάδα και θα εγκατασταθούν στην τοποθεσία «Ποδαράδες», 7,5 χιλιόμετρα βόρεια των Αθηνών. Οι Ποδαράδες ήταν μια τοποθεσία σχεδόν έρημη, όπου έβοσκαν τα πρόβατά τους οι Μενιδιάτες. Αντηχούσε πέρα ως πέρα το γνωστό τους τραγούδι:

 

Στην κεντημένη σου ποδιά, μωρ’ βλάχα,

μωρή βλάχα, βλαχοπούλα, θα γύρω να πλαγιάσω…

 

Όμως το βραδάκι η μαζεμένη τουρκόφωνη, σε μεγάλο βαθμό, οικογένεια, αλλά γνήσια Ελληνική, θα τραγουδήσει σε γλώσσα που ήξερε καλά:

 

Μπεκλεντίμ ντε γκελμεντίν

γιαλβαρίορουμ σανά

Σοϊλέ, σοϊλέ,

 

(Σε περίμενα, δεν ήρθες

εγώ σ’ αγαπώ

πες μου, πες μου

αν λίγο με αγαπάς…)

 

 

 

 

 

Στη Νέα Ιωνία προϋπήρχαν η Βαμβακουργία, η Εριουργία, η Μεταξουργία του Νικολάου Κιρκίνη.

Αμέσως μετά την ίδρυση της Ν. Ιωνίας (1923), σε ρυθμό πολυβόλου ιδρύονται και αρχίζουν να λειτουργούν πολλές μεγάλες βιομηχανίες χαλιών. Κι όσον αφορά στην εργασία μας είναι:

α) Η «Ανατολική Ταπητουργία Α.Ε.» που ιδρύουν Κονιαλήδες επιχειρηματίες, οι αδελφοί Βαϊανοί, το 1924. Το εργοστάσιο (εκεί όπου σήμερα είναι οι εγκαταστάσεις του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ., στην Ελευθερούπολη) διαθέτει 110 ιστούς και απασχολεί 200 εργάτες.

β) Η Ελληνική Ταπητουργία Α.Ε. αναβιώνοντας την προ του 1922 βιομηχανία Νικ. Κιρκίνη, θέτει σε λειτουργία 150 ιστούς, αλλά είχε στήσει και άλλους 250 σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

γ) Η Ανώνυμη Ταπητουργική Εταιρεία «Σπάρταλης», που ιδρύθηκε το 1924 και διέθετε 110 ιστούς, απασχολούσε 220 εργάτριες, οργανωμένη καλά με πλυντήριο και βαφείο χαλιών κλπ.

Όμως η μαζική ίδρυση και λειτουργία βιομηχανιών χαλιών ανακόπτεται δυστυχώς γρήγορα και η συνέχεια θα δοθεί με τις ατομικές προσπάθειες ίδρυσης και λειτουργίας μικρών ταπητουργείων, ενώ πάντα εξακολουθούν κατά κύριο λόγο οι Σπαρταλήδες να στήνουν αργαλειά στα σπίτια τους και να φτιάχνουν κατά παραγγελία χαλιά.

Από εδώ και στο εξής η Ταπητουργία στην Νέα Ιωνία θα αφορά σε μικρές ή μεσαίες μονάδες, που μπορεί να εξειδικεύονται στο πλύσιμο και τη βαφή, το φινίρισμα κλπ ή θα είναι κυρίως ταπητουργικές με την παραγωγή των χαλιών.

Και είναι αρκετά αυτά τα ταπητουργεία, τα οποία στην πλειοψηφία τους ιδρύθηκαν από Σπαρταλήδες. Μερικές φορές δεν θα έχουν έδρα την Ν. Ιωνία, αλλά θα έχουν την Κοκκινιά, την Ύδρα, το Γαλαξίδι, την Πάτρα, την Έδεσα κλπ.

Η οικογένεια Θωμόγλου, με γενάρχη της τον Παύλο, ο οποίος στην Σπάρτη της Μ. Ασίας ήταν αρχιτεχνίτης της μεγάλης βιομηχανίας ORIENTAL CARPET, θα οργανώσει στον Βύρωνα και στη Ν. Ιωνία επιχείρηση κατασκευής χαλιών.

Εν συνεχεία ιδρύουν στη Ν. Ιωνία (το 1930) ο γιός του Παύλου, ο Κοσμάς σε συνεργασία με τον πατέρα του, εργοστάσιο βαφής νημάτων χρησιμοποιώντας τη «χρυσή» συνταγή, που έφεραν από την πατρίδα.

Εν συνεχεία ο Κοσμάς ιδρύει και βαφείο υφασμάτων το οποίο μετατρέπει το 1950 σε Βιομηχανία.

Αυτό το όραμα των προγόνων του συνεχίζει στις μέρες μας, ο αρχηγός της 3^ης γενιάς ο Παύλος Κ. Θωμόγλου, ο οποίος πλέον δεν είναι ένας απλός βιομήχανος. Είναι αντιπρόεδρος του Ε.Β.Ε.Α., πρόεδρος των βιομηχάνων Βοιωτίας.

Ο Παύλος Κ. Θωμόγλου λοιπόν ιδρύει ένα εργοστάσιο Βαφής Υφασμάτων σε κτηριακή έκταση 14.000 στρεμμάτων στα Οινόφυτα Βοιωτίας.

Ας γυρίσουμε όμως στη Νέα Ιωνία.

 

 

 

Η σημερινή οδός 28^ης Οκτωβρίου (παλαιά Δαρδανελλίων) θα ονομαστεί κατ’ ευφημισμό «οδός των Χαλιών» γιατί κατά μήκος των οδών Δαρδανελλίων και Αγίου Κωνσταντίνου έχει ιδρύσει μια βιοτεχνία χαλιών με 72 ιστούς το 1924, ο Φίλιππος Καχραμάνογλου. Στέκει ως τις μέρες μας το κτίριο με την υπέροχη μεγάλη εξώθυρά του.

Ο Φίλιππος, πριν από την Καταστροφή του ΄22 είχε στήσει μονάδα στη Σπάρτη. Ο ίδιος πριν την καταστροφή είχε μονάδα και στα Βουρλά. Το έργο του συνέχισε ο γιός του Χάρης, που έγραψε το περίφημο βιβλίο «Το Χαλί».

Εκεί όπου αργότερα θα γίνει ο μεγάλος κινηματογράφος «Ριάλτο», προς την ανηφόρα θα στηθεί το μεγάλο ταπητουργείο του Παύλου και του Θρασύβουλου Καχραμάνογλου.

Παραμένουμε στην οδό 28^ης Οκτωβρίου. Εκεί στο τέρμα της προς τα δυτικά η Σοφία Γαβριηλίδου, η επονομαζόμενη και «χαλιτζού Σοφία» θα στήσει ένα μικρό ταπητουργείο, γιατί δεν είχε πολύ χώρο, αλλά στήνει για λογαριασμός της αργαλειούς σ’ ολόκληρη τη γειτονιά, γιατί στα δύσκολα εκείνα χρόνια, μετά την Κατοχή, πολλές γυναίκες και μάλιστα χήρες είχαν ανάγκη να δουλέψουν για να ζήσουν τα παιδιά τους, ακόμη και τα βράδια.

Στην οδό Ρίμινι ο Νικόλαος Χατζησταθόγλου, που διετέλεσε μάλιστα και πρόεδρος του Συλλόγου των Σπαρταλήδων (10ετία ΄50) έχει οργανώσει ένα διώροφο ταπητουργείο με αρκετούς ιστούς. Ακριβώς απέναντί του η Φωτεινή Κιοτσέκογλου είχε κι αυτή ταπητουργείο, που όμως βασιζόταν στους ιστούς που είχε στήσει στην επαρχία.

Στην οδό Σμύρνης σ’ ένα ολόκληρο τετράγωνο ο Τηλέμαχος Δουρμούσογλου είχε μια ακόμη μονάδα με 70 ιστούς στηριζόμενη στις 4 θυγατέρες του, την Μαρίκα, την δυναμική αντιπρόεδρο των Σπαρταλήδων την Πηνελόπη, την Καλλιόπη και την Ανθούλα.

Ήταν εξαιρετικός σχεδιαστής και είχε κατασκευάσει ένα μεγάλο χαλί για τον βασιλιά Γεώργιο Β΄.

Όταν το ταπητουργείο πήρε τον κατήφορο, το μετέτρεψε σε εργοστάσιο υφασμάτων.

Στην οδό Αττάλειας είχε στήσει το ταπητουργείο του ο Δημητρός Εφραίμογλου, ο οποίος μάλιστα συνεργάσθηκε με χαλιτζήδες της Ρόδου. Το ταπητουργείο άκμασε όταν το ανέλαβε ο γιος του Συμεών που εκτός της κατασκευής των χαλιών είχε κάνει και μια μεγάλη έκθεση στην Αγία Παρασκεή.

Τον Συμεών διαδέχτηκε ο Δημήτρης, ο οποίος συνεχίζει το έργο των προγόνων του ως τα σήμερα.

Ίσως είναι ο τελευταίος των Ταπητουργών στη Ν. Ιωνία, επιβάλλοντας τον τίτλο «Ο Ανατολικός στο χαλί».

Διάσπαρτα στην Ελλάδα ήταν εγκατεστημένα πολλά ταπητουργεία: του Πεσματζόγλου, του Κεχαγιόγλου, του Δανόπουλου, του Τσολάκη, του Παντελίδη, του Σεραφετινίδη, του Αγγελίδη, των Αδελφών Ιγκλίς κ.α.

Η εποποιία της Ταπητουργίας στην Ελλάδα είχε πάντα κέντρο την Νέα Ιωνία.

Εφέτος η Νέα Ιωνία γιορτάζει τα 100 χρόνια της.

Είναι ευκαιρία να γίνουν έρευνες και εργασίες για την Ταπητουργία και τους Ταπητουργούς.

Η Ταπητουργία δεν πρέπει να υποστηρίζεται μόνον ως οικονομικό προϊόν.

Ήταν πάντα ένα κεφάλαιο Πολιτισμού.

Να μην ξεχνάμε ότι το χειροποίητο χαλί ήταν και είναι τέχνη.

 

 

Σημείωση: Οι εικόνες είναι παρμένες από το βιβλίο της Γεωργίας Εφραίμογλου-Πέτρου:«Χειροποίητο χαλί υφασμένο με μνήμες πολλές …»

 

 

[Φωτογραφία κ. Σαπουντζάκη: mikrasiatis.gr]