“Οι επιπτώσεις στην κοινωνία και την οικονομία από την αναστολή απονομής της δικαιοσύνης λόγω της πανδημίας”, του Δ. Βερβεσού

Άρθρο του Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών,  κ. Δημήτρη Βερβεσού 

Η Δικαιοσύνη είναι πυλώνας της Δημοκρατίας. Η λειτουργία των δικαστηρίων και η δικαστική προστασία των πολιτών αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά ενός κράτους δικαίου και κάθε δημοκρατικής και ευνομούμενης πολιτείας. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν ανεστάλη ολοκληρωτικά, όπως συμβαίνει τώρα στη χώρα μας, η λειτουργία των Δικαστηρίων, και σε κάθε περίπτωση τα όποια περιοριστικά μέτρα δεν ελήφθησαν ερήμην των Δικαστηρίων και του νομικού κόσμου, αλλά σε διαβούλευση μαζί τους.

Κι αυτό διότι η αναστολή λειτουργίας της δικαιοσύνης μπορεί να εξελιχθεί σε ανεπίτρεπτη αρνησιδικία, λόγω της υπερσυσσώρευσης εκκρεμών υποθέσεων, οι οποίες δεν πρόκειται να προσδιορισθούν σύντομα. Το δυστοπικό αυτό αποτέλεσμα μπορούμε όλοι να αντιληφθούμε εύκολα αν αναλογιστούμε ποιοι προστρέχουν στη Δικαιοσύνη και ποιους καλείται να προστατεύσει. Αν σκεφτούμε δηλ. τους πολίτες που δεν μπορούν να δικάσουν υποθέσεις οικογενειακού , γειτονικού ή εργατικού δικαίου, μέσω των οποίων διακυβεύονται κρίσιμα δικαιώματα τους ή εκείνους που δεν θα μπορέσουν πλέον να δικάσουν διοικητικής υφής υποθέσεις τους, αιτούμενοι ακύρωση σημαντικών σημαντικών γι’ αυτούς διοικητικών πράξεων ή εκείνους που έχουν λάβει προσωρινή δικαστική προστασία, όταν διαπιστώνουν έκπληκτοι ότι η προσωρινή διαταγή ή η απόφαση ασφαλιστικών μέτρων ήταν δώρο άδωρο γιατί δεν μπορεί να εκτελεστεί.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, για το χρονικό διάστημα αναστολής λειτουργίας της Δικαιοσύνης:

α) κρατούμενοι, οι οποίοι ενδεχομένως θα αθωώνονταν εάν δικάζονταν, κινδυνεύουν να παραμείνουν άδικα φυλακισμένοι· ας σημειωθεί εδώ ότι η μεταχείριση αυτή των κρατουμένων είναι ασύμβατη με το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ και εγκυμονεί κινδύνους καταδίκης της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
β) ανήλικα τέκνα δεν μπορούν να λάβουν διατροφή , καθώς δεν είναι εφικτή δυνατότητα αναγκαστικής εκτελέσεως των τυχόν δικαστικών αποφάσεων προσωρινής δικαστικής προστασίας που έχουν χορηγηθεί·
γ) γονείς που βρίσκονται σε διάσταση στερούνται του δικαιώματος επικοινωνίας με τα τέκνα τους για τον ίδιο λόγο·
δ) εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα δεν μπορούν να εκδικάσουν αγωγές κατά εργοδοτών·
ε) εκμισθωτές δεν μπορούν να εξώσουν τους μισθωτές τους από το μίσθιο , έστω και αν έχουν στα χέρια τους δικαστικές αποφάσεις, στερούμενοι της δυνατότητας μισθώσεως των ακινήτων τους·

Η απαγόρευση μάλιστα εκδίκασης των παραπάνω υποθέσεων πλήττει ιδιαίτερα τα λαϊκά στρώματα και τις οικογένειες, που έχουν υποστεί τη δραστικότερη μείωση του εισοδήματός τους, αφού δεν εκδικάζονται υποθέσεις έντονα κοινωνικού ενδιαφέροντος όπως αγωγές ακύρωσης απολύσεως εργαζομένων ή καταβολής δεδουλευμένων και αποζημιώσεων, αγωγές απόδοσης μισθίου μικροϊδιοκτητών, που το μίσθωμα αποτελεί το κύριο εισόδημά τους και αδυνατούν να καλύψουν βασικές τους ανάγκες ή αγωγές διατροφής, από την εκδίκαση των οποίων εξαρτάται η στοιχειώδης κάλυψη δαπανών διαβίωσης μονογονεϊκών οικογενειών ή σπουδαστών αλλά και η ρύθμιση επικοινωνίας γονέων και ανηλίκων τέκνων, πολλώ δε μάλλον όταν δεν διεξάγονται ούτε οι δίκες προσωρινής δικαστικής προστασίας των άνω υποθέσεων.

Οι συνέπειες όμως δεν σταματούν εδώ:
στ) Δεν εκδίδονται κληρονομητήρια για είσπραξη εκ μέρους κληρονόμων σημαντικών ποσών από τραπεζικούς λογαριασμούς ή ασφαλιστικά προγράμματα αποβιωσάντων,
ζ) Καθυστερεί η δημοσίευση διαθηκών,
η) Δεν εγκρίνονται υιοθεσίες,
θ) Δεν προχωρούν πτωχευτικές διαδικασίες, από τις οποίες μπορεί και να εξαρτάται η διαβίωση δανειστών (όπως εργαζομένων κλπ).
ι) Λόγω ελλειμματικής λειτουργίας των υποθηκοφυλακείων και κτηματολογικών γραφείων κωλύεται η εγγραφή των εμπραγμάτων βαρών και η μεταγραφή εμπράγματων δικαιοπραξιών με συνέπεια να υπονομεύεται η ασφάλεια και συναλλαγών.
Δυστυχώς, ο κατάλογος είναι μακρύς.

Είναι φανερό ότι οι καθυστερήσεις αυτές, οι οποίες λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στην κοινωνία και επηρεάζουν μεγάλο εύρος πολιτών, εργαζομένων και επαγγελματιών, κλονίζουν εν τέλει ανεπανόρθωτα τα οικονομικά θεμέλια της χώρας, καθώς επισωρεύονται αφ’ ενός στην προηγηθείσα αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων από τον Μάρτιο 2020 και αφ’ ετέρου στην προηγηθείσα δεκαετή μνημονιακή κρίση, που συνέθλιψε τον κοινωνικό ιστό και διέλυσε τις παραγωγικές δυνάμεις του τόπου.

Για να μην παρεξηγηθώ όμως, επειδή η υγειονομική απειλή είναι παρούσα, και το δικαίωμα στην προστασία της υγείας αυτονόητο, θέλω να ξεκαθαρίσω ότι η θέση μας δεν είναι το άνευ προϋποθέσεων άνοιγμα των δικαστηρίων. Αυτό που λέμε είναι ότι δεδομένων των συνθηκών είναι εφικτή η κανονική λειτουργία της δικαιοσύνης με τη λήψη ηπιότερων περιοριστικών μέτρων προσαρμοζόμενων στις ανάγκες κάθε δικαστηρίου ανά κατηγορία υποθέσεων, κατόπιν διαβούλευσης με τους θεσμικούς φορείς, ήτοι τις διοικήσεις των δικαστηρίων και της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας. Η μέχρι σήμερα λειτουργία των δικαστηρίων έχει αποδείξει ότι τα Δικαστήρια με την τήρηση των προβλεπόμενων υγειονομικών μέτρων (χρήση μάσκας, αντισηπτικών, τήρηση αποστάσεων, χρονική κατανομή πινακίων κλπ) δεν αποτελούν εστίες υπερμετάδοσης του ιού, σε αντίθεση μάλιστα με άλλες υπηρεσίες, όπως, ενδεικτικά, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, που λειτουργούν κανονικά. Μερικά παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά:

α) Πως τεκμηριώνεται η αναστολή των δικών της τακτικής διαδικασίας στα πολιτικά δικαστήρια, που επιβάλλεται στις περιοχές πολύ αυξημένου κινδύνου, όταν όλη η διαδικασία είναι έγγραφη, χωρίς να απαιτείται μάλιστα η παρουσία πληρεξουσίων δικηγόρων και διαδίκων, κατά τη συζήτηση της υπόθεσης;
β) Γιατί να μη γίνεται η συζήτηση υποθέσεων ειδικών διαδικασιών στα πολιτικά δικαστήρια , όπως οικογενειακές, εργατικές ή μισθωτικές, με πρόνοια χρονικής κατανομής των υποθέσεων κάθε πινακίου;
γ) Γιατί δεν μπορούν να γίνουν οι ποινικές κατά τον ίδιο τρόπο, ήτοι εφόσον υπάρξει πρόνοια χρονικής κατανομής των υποθέσεων κάθε εκθέματος;
δ) Γιατί να μη λειτουργούν τα υποθηκοφυλακεία και κτηματολογικά γραφεία κατόπιν ραντεβού και με την τήρηση των προβλεπόμενων μέτρων πρόληψης και προστασίας (μάσκες, αντισηπτικά, τήρηση αποστάσεων);

Σε κάθε περίπτωση, εάν η αναστολή λειτουργίας των δικαστικών λειτουργιών τον Μάρτιο του 2020, λόγω του αιφνιδιασμού του κρατικού μηχανισμού και της αδυναμίας αντιμετωπίσεως του απρόσμενου γεγονότος της πανδημίας, ήθελε κριθεί δικαιολογημένη, δεν μπορεί να δικαιολογείται και μάλιστα στην παρούσα εκτεταμένη μορφή της σήμερα. Δεν είναι δυνατόν να λαμβάνονται σήμερα, ένα χρόνο μετά, τέτοια άκρως επαχθή και περιοριστικά μέτρα και να απενεργοποιείται ουσιαστικά μία ζωτικής σημασίας κρατική λειτουργία τόσο για την απονομή της δικαιοσύνης, όσο και για τη ρύθμιση κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων.

Θα πρέπει λοιπόν, να συμπορευθούμε οι κοινωνικοί και επιστημονικοί φορείς, ώστε να απαιτήσουμε από την Πολιτεία την άμεση επαναλειτουργία των δικαστηρίων με το κατάλληλο ασφαλώς υγειονομικό πλαίσιο.

Η κατά εξασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας του πυρήνα της δικαιοσύνης, είναι κομβικής σημασίας για την αντοχή του νομικού μας πολιτισμού σε συνθήκες κρίσης, κατά τρόπο ανάλογο με την ανάγκη αδιάλειπτης επιτέλεσης των λειτουργιών της αστυνομίας, της πυροσβεστικής, του συστήματος υγείας, και των λοιπών αναγκαίων δημοσίων λειτουργιών.
Το κράτος δεν «αναστέλλεται», ούτε σε εποχή πανδημίας. Αντιθέτως, έχει καθήκον έναντι των πολίτων, να συνεχίσει να επιτελεί τη βασική του αποστολή, εγγυητική και προστατευτική, περιβάλλοντας με ένα δίχτυ προστασίας τους πιο αδύναμους συμπολίτες μας καθώς και όσους πλήττονται δυσανάλογα από την υγειονομική κρίση.

Το δικηγορικό σώμα, πιστό στη θεσμική του αποστολή, με υπευθυνότητα, θα πράξει ό,τι είναι αναγκαίο ώστε οι δημοκρατικοί θεσμοί και το κοινωνικό κράτος δικαίου να επιδείξουν ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα στη νέα υγειονομική κατάσταση ανάγκης. Είμαι βέβαιος ότι στην προσπάθειά μας αυτή θα έχουμε στο πλάι μας το σύνολο της χειμαζόμενης ελληνικής κοινωνίας.