Ζωγραφική με αλγόριθμο: Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να κάνει τέχνη;

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο ετήσιος διαγωνισμός Καλών Τεχνών του Colorado State Fair απένειμε βραβεία σε όλες τις συνήθεις κατηγορίες. Ωστόσο ένας συμμετέχων, ο Jason M. Allen, δεν έκανε την εμφάνισή του με ένα πινέλο ή με ένα κομμάτι πηλού, αλλά με το έργο «Théâtre D’Opera Spatial», το οποίο δημιούργησε με το Midjourney, ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που μετατρέπει γραμμές κειμένου σε υπερρεαλιστικά γραφικά.

Το έργο του Άλεν ξεπέρασε 20 καλλιτέχνες και κέρδισε το πρώτο βραβείο για ανερχόμενους ψηφιακούς καλλιτέχνες – καθιστώντας το ένα από τα πρώτα έργα τεχνητής νοημοσύνης που απέσπασαν ένα τέτοιο βραβείο και προκαλώντας τη σφοδρή αντίδραση καλλιτεχνών που τον κατηγόρησαν ουσιαστικά, για εξαπάτηση. Ωστόσο, ο Άλεν ισχυρίστηκε ότι είχε ξεκαθαρίσει εξαρχής ότι το έργο του δημιουργήθηκε με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και ότι δεν είχε εξαπατήσει κανέναν και για αυτό δεν επρόκειτο να ζητήσει συγνώμη.

Η τέχνη που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη υπάρχει εδώ και χρόνια, ωστόσο, το νέο πεδίο της “generative AI” («γενετική τεχνητή νοημοσύνη») δίνει στις μηχανές τη δυνατότητα να δημιουργούν έργα που είναι εντελώς νέα, αντλώντας έμπνευση από τον τεράστιο όγκο διαδικτυακών δεδομένων και γνώσης που έχει συσσωρευτεί εδώ και αιώνες.

Εργαλεία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα με ονόματα όπως ChatGPT, DALL-E, Midjourney και Stable Diffusion επέτρεψαν στους ερασιτέχνες να δημιουργήσουν σύνθετα, αφηρημένα ή φωτορεαλιστικά έργα απλά πληκτρολογώντας μερικές λέξεις σε ένα πλαίσιο κειμένου. Και ενώ αυτά τα εργαλεία μέχρι πρότινος ήταν διαθέσιμα μόνο σε ερευνητές και σε μια μικρή ομάδα χρηστών μόνο με πρόσκληση για δοκιμή, τώρα στο όνομα του «εκδημοκρατισμού» της δημιουργικότητας κυκλοφορούν δημόσια και μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν από όλους.

Όσο για τη δημοτικότητά τους; Αρκεί να αναφερθεί ότι το πρωτότυπο bot ChatGPT που βασίζεται σε διάλογο και μπορεί να κατανοεί τη φυσική ανθρώπινη γλώσσα και να παράγει λεπτομερές γραπτό κείμενο που μοιάζει με κείμενο γραμμένο από άνθρωπο, προσέλκυσε περισσότερους από 1 εκατομμύριο χρήστες σε πέντε ημέρες, μετά την κυκλοφορία του στις 30 Νοεμβρίου 2022 από την  OpenAI, μια εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης που συνιδρύθηκε από τον Elon Musk και υποστηρίζεται από τη Microsoft.

Αυτές οι εφαρμογές έχουν κάνει πολλούς ανθρώπους καλλιτέχνες εύλογα να ανησυχούν για το μέλλον τους. Γιατί να πληρώσει κάποιος για τέχνη, την οποία θα μπορούσε να τη δημιουργήσει μόνος του; Αναρωτούνται. Έχουν επίσης προκαλέσει έντονες συζητήσεις σχετικά με την ηθική της τέχνης, αφού σύμφωνα με κάποιος ουσιαστικά πρόκειται μια μορφή λογοκλοπής υψηλής τεχνολογίας. Επιπλέον ερωτήματα σχετικά με το πόσο σημαντική θα συνεχίσει να είναι η ανθρώπινη συμβολή στη δημιουργική διαδικασία, αν μπορεί να υπάρξει τέχνη χωρίς καλλιτέχνη, η τέχνη που δημιουργείται από μια μηχανή, σε ποιον ανήκει, κ. ά, παραμένουν αναπάντητα.

Τέχνη (Art) ή τέχνασμα (artifice);

Ο Χάρολντ Κοέν ήταν πρωτοπόρος της τέχνης των υπολογιστών που ανέπτυξε, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1970, ένα πρόγραμμα δημιουργίας τέχνης που ονομάζεται AARON — «ο πρώτος καλλιτέχνης καθαρής τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο», όπως περιγράφεται σε ένα έργο του στο Μουσείο Victoria & Albert. Το λογισμικό του Cohen, ωστόσο, δεν ήταν ανοιχτού κώδικα και επομένως δεν ήταν προσβάσιμο στο κοινό και η ανάπτυξη του έληξε με το θάνατο του Cohen το 2016.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη στις τέχνες γνωρίζει «έκρηξη», δηλώνει στο The Times of Israel ο Drew Hemment, καθηγητής Data Arts & Society στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και συνεργάτης του Ινστιτούτου Alan Turing. Αυτό οφείλεται τόσο στην πρόοδο της τεχνολογίας όσο και στην κυκλοφορία ισχυρών νέων εργαλείων. Σύμφωνα με τον ίδιο, το AI δίνει στους καλλιτέχνες υπερδυνάμεις. Σήμερα οι καλλιτέχνες μπορούν να δημιουργήσουν εικόνες, ή ήχο, ή οτιδήποτε μπορούν να φανταστούν, συνδυάζοντας την ανθρώπινη διαίσθηση με προηγμένη υπολογιστική τεχνολογία.

«Για μένα δεν έχει σημασία ποια εργαλεία χρησιμοποιεί ένας καλλιτέχνης, με απασχολεί μόνο η ποιότητα της τέχνης. Μπορούμε να κάνουμε τέχνη με πινέλο και καβαλέτο ή με δεδομένα και αλγόριθμους. Είναι τέχνη αν μας συγκινεί και αν είναι αισθητικά ενδιαφέρουσα», συμπληρώνει στο The Times of Israel ο Drew Hemment.

Ο Ισραηλινός καλλιτέχνης Oren Eliav, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Τελ Αβίβ, έχει εκθέσει τη δουλειά του σε Ισραήλ, Γαλλία Ιταλία, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο μεταξύ άλλων. Η πρώτη του ατομική έκθεση στο Μουσείο του Ισραήλ ήταν εμπνευσμένη από το έργο του Ιταλού ζωγράφου του 15ου αιώνα Τζιοβάνι ντι Πάολο «Ο θάνατος της Λουκρητίας». Ο Eliav σε μια σύγχρονη προσέγγιση αποδόμησε τον αρχικό πίνακα και δημιούργησε 20 μεγάλες εικόνες που εστιάζουν σε διαφορετικά σημεία της σύνθεσης του ντι Πάολο. Οι νέες αυτές εικόνες, μαζί με ένα πρωτότυπο ποίημα, αποτέλεσαν  το αντικείμενο της έκθεσης με τίτλο «The Moon is a Mirror» στην γκαλερί Braverman στο Τελ Αβίβ, η οποία διήρκεσε από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2022. Μάλιστα, τα έργα της έκθεσης θα κυκλοφορήσουν φέτος  με τη μορφή βίντεο.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι η δημιουργική βιομηχανία δεν έχει άλλη επιλογή από το να αγκαλιάσει την τεχνητή νοημοσύνη. Αντί να παραγκωνίσει ανθρώπους καλλιτέχνες, πρέπει να επενδύσει στη συνεργασία τεχνολογίας και καλλιτεχνών για να δημιουργήσει νέα είδη έργων, να επεκτείνει περαιτέρω την εφευρετικότητα και τη δημιουργικότητα των δεύτερων και να δημιουργήσει μαζί τους κάτι εντελώς νέο. Η τεχνητή νοημοσύνη αντί να αφαιρεί τον άνθρωπο καλλιτέχνη από την εξίσωση, θα μπορούσε να είναι ένα νέο βέλος στη φαρέτρα του. Στη δημιουργικότητα υπάρχουν δύο βασικά ερωτήματα: γιατί κάποιος κάνει κάτι και πώς το κάνει. Ο υπολογιστής δεν δημιουργεί τέχνη. Δεν μπορεί να επιλέξει. Στο «γιατί» απαντάει μόνο ο άνθρωπος καλλιτέχνης.

Οι κίνδυνοι καραδοκούν

Παρά τις προόδους, αυτές οι νέες τεχνολογίες AI συνοδεύονται από παγίδες. Η μεροληψία είναι μια από αυτές. Για την αποφυγή παγίδων ενσωματώνονται στα λογισμικά παραγωγής τεχνητής νοημοσύνης περιορισμοί, όπως παράδειγμα, το ChatGPT του OpenAI που χρησιμοποιεί ένα Moderation API για να προειδοποιεί ή να αποκλείει ορισμένους τύπους μη ασφαλούς περιεχομένου. Η εταιρεία έχει επίσης περιορίσει την ικανότητα του DALL-E 2 να δημιουργεί εικόνες βίας, μίσους και πολιτικό περιεχόμενο, σύμφωνα με τον ιστότοπό της. Αλλά αυτό περιορίζει τη δημιουργικότητα του λογισμικού, υποστηρίζουν κάποιοι καλλιτέχνες, καθώς η τέχνη συχνά απεικονίζει τη βία και τον θάνατο και είναι μια πολιτική θέση. «Η «Γκουέρνικα» του Πικάσο είναι μια εικόνα πολέμου, για παράδειγμα.

Υπάρχει και το θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί εικόνες χρησιμοποιώντας μοντέλα που έχουν εκπαιδευτεί στο πρωτότυπο έργο άλλων ανθρώπων και καλλιτεχνών και αυτό από μόνο του εγείρει ηθικά και πρακτικά ερωτήματα.

«Τα διδάγματα που αντλήθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια πρέπει τώρα να χρησιμοποιηθούν για να διασφαλιστεί ότι υπάρχουν νομικά πλαίσια για την αντιμετώπιση της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης», δήλωσε στο The Times of Israel ο Tehilla Shwartz Altshuler, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας του Ισραήλ και ειδικός στο δίκαιο και την τεχνολογία.

Σύμφωνα με τον ίδιο οι διαφορετικές πλατφόρμες που μας επιτρέπουν να δημιουργούμε το δικό μας περιεχόμενο πρέπει να έχουν κάποιου είδους ευθύνη για το αποτέλεσμα που παράγεται πάνω σε αυτές. Αυτό συμβαίνει σήμερα με τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά οι επόμενες θα είναι οι πλατφόρμες παραγωγής περιεχομένου με τεχνητή νοημοσύνη. Θα πρέπει να επιβληθούν περιορισμοί στην πορνογραφία, τον τρόμο και τη βία και θα πρέπει να αναπτυχθούν συστήματα ανίχνευσης σε αυτές τις πλατφόρμες που θα μας βοηθούν να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από τα ψέματα και θα μας δείχνουν πού, πότε και από ποια πηγή προήλθε ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο.