«Όλα τα λύσαμε, τα ζώα μας μάραναν»

Χριστίνα Κατωπόδη

Λες μια κουβέντα για τα ζώα – για τα βασανιστήρια στα σφαγεία, τα αδέσποτα που πεθαίνουν στους δρόμους, τις γάτες που δηλητηριάζονται στα πεζοδρόμια – και πάντα, μα πάντα, κάποιος πετάγεται με το ίδιο, προβλέψιμο ρεφρέν:

«Όλα τα λύσαμε, τα ζώα μας μάραναν.»

«Για τα παιδιά που πεθαίνουν της πείνας δεν νοιάζεσαι όμως.»

Αυτό δεν είναι επιχείρημα. Είναι ελιγμός. Μια πρόχειρη επίκληση «ρεαλισμού» που δεν λέει τίποτα και δεν λύνει τίποτα. Ο κόσμος δεν λειτουργεί με turn-based σύστημα. Δεν λύνουμε πρώτα την πείνα, μετά τη βία κατά των γυναικών, μετά την καταπάτηση των δικαιωμάτων των ζώων — και βλέπουμε. Τα προβλήματα συνυπάρχουν. Και αν συνυπάρχουν, πρέπει και να συν-αντιμετωπίζονται.Όποιος ισχυρίζεται ότι η ενσυναίσθηση έχει περιορισμένη χωρητικότητα — ή ότι πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στον σκύλο και στο παιδί που πεινάει — απλώς ψάχνει δικαιολογία για να μην κάνει τίποτα για κανέναν. Πόσοι από αυτούς που λοιδορούν όσους μιλάνε για τα ζώα κάνουν όντως κάτι για τα παιδιά; Ή για τους πρόσφυγες; Ή για την πείνα; Συνήθως, κανείς. Μηδέν στο πηλίκο. Μόνο ειρωνεία και παθητικότητα.

 Η επίκληση στον «μεγαλύτερο πόνο» είναι κυνική — όχι λογική.

Αν κάθε φορά που αναφέρεται μια μορφή αδικίας, κάποιος αντιπροτείνει «κάτι χειρότερο», τότε δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τίποτα. Πάντα υπάρχει κάτι χειρότερο. Κάποιος πεινάει, ναι. Αλλά και κάποιος πεθαίνει. Κάποιος πεθαίνει, αλλά και κάποιος βασανίζεται. Και ούτω καθεξής. Αν ακολουθήσουμε αυτή τη λογική μέχρι τέλους, καταλήγουμε στη σιωπή. Καμία αγανάκτηση δεν επιτρέπεται, γιατί πάντα υπάρχει κάτι χειρότερο από αυτό που μας εξοργίζει. Δεν είναι αυτό ρεαλισμός. Είναι κυνισμός που φοράει τη μάσκα της “λογικής.”

Τα ζώα δεν έχουν φωνή, ούτε εκπροσώπηση. Δεν μπορούν να μας καταγγείλουν, να μας τιμωρήσουν, να μας ντροπιάσουν. Είναι πλήρως έρμαια της ευκολίας, της σκληρότητας και της κανονικότητας που έχουμε χτίσει γύρω τους. Και επειδή δεν έχουν εξουσία, “επιτρέπεται” να βασανίζονται — σιωπηρά, μεθοδικά, και νόμιμα. Η κοινωνία μας έχει αποφασίσει πως η ηθική σταματά εκεί που αρχίζει το κέρδος ή η ευκολία. Αυτό δεν είναι «φυσική τάξη». Είναι επιλογή. Ηθική επιλογή. Και το να την προσπερνάς σφυρίζοντας αδιάφορα, σε χαρακτηρίζει. Το να υπερασπίζεσαι πλάσματα που δεν μπορούν να σε ανταμείψουν, που δεν σου χρωστάνε τίποτα και δεν έχουν να σου προσφέρουν τίποτα, είναι ίσως η μόνη καθαρή μορφή ενσυναίσθησης. Δεν έχει ιδιοτέλεια. Δεν έχει αντάλλαγμα. Είναι στάση ζωής. Αν δεν μπορείς να τη συμμεριστείς, τουλάχιστον μην την ειρωνεύεσαι. Το πρόβλημα δεν είναι ότι κάποιοι ευαισθητοποιούνται για τα ζώα. Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι δεν ευαισθητοποιούνται για τίποτα — και έχουν μάθει να γελούν με όσους το κάνουν.

Η ενσυναίσθηση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι κριτήριο πολιτισμού.

Το πώς φερόμαστε στους πιο αδύναμους — ανθρώπους ή ζώα — είναι ο καθρέφτης μας. Δεν αξιολογεί μόνο το τι κάνουμε. Αποκαλύπτει το ποιοι είμαστε. Αν σε ενοχλεί τόσο που κάποιος υπερασπίζεται ένα πλάσμα χωρίς φωνή, χωρίς συμφέρον, χωρίς χρήμα, ίσως το ερώτημα δεν είναι γιατί το κάνει εκείνος. Ίσως είναι γιατί δεν μπορείς να το κάνεις εσύ.

Η φωτογραφία είναι από την έκθεση “Why look at animals?”, ΕΜΣΤ