Rana: «Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, είναι από τις πιο ανυπεράσπιστες, καταπιεσμένες και εγκαταλειμμένες στη γη»

Συνέντευξη στη Χριστίνα Κατωπόδη

Συνέντευξη με την Rana πρόσφυγα από το Αφγανιστάν

Στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων, η εμπειρία του ξεριζωμού δεν είναι πια μακρινή είδηση είναι η καθημερινότητα χιλιάδων ανθρώπων που ζουν ανάμεσά μας. Πίσω από κάθε στατιστική για πρόσφυγες, πόλεμο, βία και καταστολή, υπάρχουν προσωπικές ιστορίες που σπάνια ακούγονται. Ιστορίες γυναικών που παλεύουν να υπάρξουν σε καθεστώτα που αρνούνται την ταυτότητά τους, που  επιβιώνουν, αλλά κυρίως αντιστέκονται.

Η αφήγηση που ακολουθεί είναι η φωνή μιας Αφγανής γυναίκας, μητέρας, πρόσφυγα, είναι η φωνή μιας επιβίωσης που δεν παραδόθηκε στη σιωπή. Σε μια εποχή όπου οι γυναίκες στο Αφγανιστάν βιώνουν μια σκληρή, θεσμοθετημένη εξαφάνιση, το προσωπικό της βίωμα γίνεται μαρτυρία, πολιτική πράξη και πολιτισμικό τεκμήριο. Η καταγραφή αυτής της μαρτυρίας δεν είναι απλώς ντοκουμέντο· είναι μέρος ενός μεγαλύτερου στοχασμού για την ανθεκτικότητα, την αντίσταση και την ανάγκη να ειπωθούν όσα συνήθως μένουν στη σιωπή. Είναι μια πράξη ακρόασης απέναντι σε έναν κόσμο που -συχνά- επιλέγει να μην ακούει.

Μια γυναίκα μιλά. Εμείς, ακούμε.

Μπορείς να μας πεις την ιστορία σου; Πώς βρέθηκες στην Ελλάδα και τι σε οδήγησε να φύγεις από τη χώρα σου;

Μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν, η ζωή όπως την ήξερα άλλαξε ολοκληρωτικά. Ο γιος μου κι εγώ βρεθήκαμε σε μια εξαιρετικά ευάλωτη και επικίνδυνη κατάσταση. Ο σύζυγός μου, ο οποίος είναι Αμερικανός πολίτης, δεν ήταν μαζί μας εκείνη την περίοδο, και ήμασταν εντελώς μόνοι. Ως γυναίκα χωρίς ανδρική προστασία υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν, δεν είχα καμία ασφάλεια ούτε  ελευθερία. Ήξερα ότι αν έμενα, θα έθετα τη ζωή μας σε σοβαρό κίνδυνο. Φοβόμουν όχι μόνο για τη σωματική μου ακεραιότητα, αλλά και για την ίδια μου την ύπαρξη ως γυναίκα και ως μητέρα.

Με τη στήριξη του ELPIDA Home και με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, κατάφερα να απομακρυνθώ από το Αφγανιστάν. Ήταν ένα μακρύ και συναισθηματικά επώδυνο ταξίδι. Άφησα πίσω μου όλα όσα ήξερα — το σπίτι μου, την ευρύτερη οικογένειά μου, τις αναμνήσεις μου και τη ζωή που είχα χτίσει. Μας μετέφεραν αεροπορικώς, και ύστερα από αρκετές στάσεις, έφτασα στην Ελλάδα μαζί με τον γιο μου. Αν και η Ελλάδα μου προσέφερε ασφάλεια και γαλήνη, το τραύμα του να εγκαταλείψω την πατρίδα μου κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι κάτι που κουβαλώ μαζί μου κάθε μέρα.

Πώς ήταν η ζωή σου στο Αφγανιστάν πριν επιστρέψουν οι Ταλιμπάν στην εξουσία και πώς άλλαξαν τα πράγματα μετά;

Πριν επιστρέψουν οι Ταλιμπάν, οι γυναίκες στο Αφγανιστάν σημείωναν εντυπωσιακή πρόοδο. Είχα πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην υγειονομική περίθαλψη, και τη δυνατότητα να εργάζομαι και να συμβάλλω στην κοινωνία. Μπορούσα να κυκλοφορώ ελεύθερα στον δημόσιο χώρο, να βγαίνω με φίλους, να οδηγώ αυτοκίνητο ακόμα και να ασχολούμαι με χόμπι όπως η μουσική. Είχαμε όνειρα, καριέρες, φιλοδοξίες — και ήμασταν περήφανες για όσα είχαμε καταφέρει. Όμως, με την επιστροφή των Ταλιμπάν, όλη αυτή η πρόοδος εξαφανίστηκε μέσα σε μια νύχτα. Οι γυναίκες αποκλείστηκαν αμέσως από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Οι επαγγελματίες γυναίκες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις δουλειές τους. Δεν μας επιτρεπόταν πλέον να βγαίνουμε από το σπίτι χωρίς ανδρική συνοδεία. Μας διέταξαν να καλυπτόμαστε πλήρως. Ένιωσα σαν να μας είχαν
τραβήξει εκατό χρόνια πίσω. Δεν ήταν μόνο η απώλεια των δικαιωμάτων μας ήταν και η απώλεια της ελπίδας. Η ατμόσφαιρα έγινε γεμάτη φόβο, καταπίεση και πλήρη απομόνωση. Μας έλεγαν πως δεν ανήκουμε πια στη δημόσια ζωή. Ότι δεν έχουμε αξία. Για μένα και για αμέτρητες άλλες γυναίκες, ήταν σαν να μας έκλεψαν την ταυτότητά μας.

Γυναίκες πρόσφυγες από το Αφγανιστάν καταφθάνουν στην δομή φιλοξενίας Elpida Home

Ένιωσες ποτέ ότι η ζωή σου ήταν σε κίνδυνο όσο ζούσες εκεί;

Ναι, ζούσα μέσα σε έναν διαρκή φόβο. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, σταμάτησα να βγαίνω εντελώς από το σπίτι. Ήμουν σαν φυλακισμένη στο ίδιο μου το σπίτι. Κάθε χτύπημα στην πόρτα, κάθε ήχος απ’ έξω, μου προκαλούσε κύματα άγχους. Φοβόμουν μήπως έρθουν οι Ταλιμπάν για μένα, για να με τιμωρήσουν επειδή έζησα ελεύθερα στο παρελθόν, ή να μου πάρουν τον γιο. Ακόμα και τώρα, στην Ελλάδα, μερικές φορές ξυπνάω από εφιάλτες. Όταν ακούω τον ήχο αεροπλάνου ή βλέπω συγκεκριμένες εικόνες, ξαναζώ στιγμές από εκείνη την εποχή — στιγμές καθαρού πανικού, σαν να είμαι ακόμα υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Αυτός ο φόβος είναι βαθιά ριζωμένος μέσα μου και δεν φεύγει εύκολα. Δεν αφορά μόνο τη σωματική ασφάλεια.

Είναι το ψυχολογικό τραύμα του να νιώθεις ότι σε παρακολουθούν συνεχώς, σε κρίνουν συνεχώς, και σε απειλούν συνεχώς, απλώς και μόνο επειδή είσαι γυναίκα.

Πώς είναι η καθημερινή ζωή των γυναικών στο Αφγανιστάν σήμερα; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν;

Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν σήμερα ζουν κάτω από ένα από τα πιο καταπιεστικά καθεστώτα στον κόσμο. Η καθημερινότητά τους περιορίζεται στους τοίχους του σπιτιού τους. Τα κορίτσια δεν επιτρέπεται να φοιτήσουν στο σχολείο μετά την έκτη τάξη. Τα πανεπιστήμια είναι κλειστά γι’ αυτές. Οι γυναίκες έχουν αποκλειστεί σχεδόν από κάθε τομέα εργασίας, και ακόμα και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν διαταχθεί να μην προσλαμβάνουν γυναίκες. Οι βασικές ελευθερίες όπως το να βγουν για περίπατο, να συναντήσουν φίλες ή να πάνε στον γιατρό χωρίς ανδρική συνοδεία έχουν αφαιρεθεί. Οι γυναίκες είναι απομονωμένες, φιμωμένες, και αόρατες. Ακόμα και οι φωνές τους στο τηλέφωνο θεωρούνται ακατάλληλες σε ορισμένα μέρη. Δεν υπάρχει πρόσβαση σε ψυχολογική στήριξη, καμία προοπτική οικονομικής ανεξαρτησίας και καμία ελπίδα για το μέλλον. Κάθε μέρα είναι ένας αγώνας για επιβίωση όχι μόνο σωματική, αλλά και συναισθηματική, διανοητική και πνευματική. Η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει σκόπιμα ένα σύστημα που στοχεύει να καταρρακώσει τις γυναίκες ψυχικά, συναισθηματικά και κοινωνικά. Είναι σπαρακτικό.

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η πλήρης άρνηση της αυτενέργειας και της ταυτότητας. Οι γυναίκες δεν μπορούν να σπουδάσουν, να εργαστούν, να ταξιδέψουν μόνες ή να εκφραστούν. Ζουν υπό ένα καθεστώς που αρνείται την ύπαρξή τους ως ίσοι άνθρωποι. Πολλές αναγκάζονται σε πρόωρους ή κανονισμένους γάμους. Κάποιες υφίστανται κακοποίηση μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, χωρίς νομική προστασία ή κοινωνικές υπηρεσίες να στραφούν. Υπάρχουν επίσης σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες. Το αίσθημα ότι είσαι ανεπιθύμητη στην ίδια σου τη χώρα, ότι σου έκλεψαν τα όνειρα, είναι συντριπτικό. Πολλά νεαρά κορίτσια πάσχουν από κατάθλιψη, άγχος και απελπισία. Υπάρχουν αυξανόμενα περιστατικά αυτοκτονιών μεταξύ κοριτσιών που νιώθουν πως δεν έχουν μέλλον.Προσωπικά γνωρίζω μια κοπέλα που αυτοπυρπολήθηκε επειδή οι Ταλιμπάν προσπάθησαν να την εξαναγκάσουν σε γάμο. Αυτές οι τραγωδίες δεν είναι μεμονωμένες είναι μέρος ενός φρικτού μοτίβου που ο κόσμος πρέπει να δει και να αναγνωρίσει.

Ποια δικαιώματα και ελευθερίες έχουν αφαιρεθεί από τις γυναίκες και τι σημαίνει για εσένα προσωπικά να είσαι γυναίκα σε μια τέτοια κοινωνία;

Οι γυναίκες υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν έχουν χάσει το δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην ελευθερία κινήσεων, στην υγειονομική περίθαλψη, ακόμη και στο να μιλούν ελεύθερα. Το πιο οδυνηρό είναι ότι ακόμα και τα όνειρά τους θεωρούνται άκυρα στα μάτια της κοινωνίας. Ως γυναίκα, είναι βαθιά επώδυνο να σε βλέπουν σαν κάποιον που δεν έχει φωνή, αξία ή δικαιώματα. Το να είσαι γυναίκα σε ένα τέτοιο περιβάλλον σημαίνει να σε βλέπουν όχι ως άνθρωπο, αλλά ως περιουσία — να υπάρχεις μόνο για να υπηρετείς τους άνδρες, να γεννάς και να υπακούς. Είναι απάνθρωπο. Και είναι ένας συνεχής αγώνας να κρατήσεις την αυτοεκτίμησή σου όταν όλα γύρω σου σου λένε πως δεν αξίζεις τίποτα.

Γυναίκες πρόσφυγες από το Αφγανιστάν καταφθάνουν στην δομή φιλοξενίας Elpida Home

Τι θα συμβεί στις γυναίκες στο Αφγανιστάν που τολμούν να μιλήσουν ανοιχτά;

Οι γυναίκες που τολμούν να μιλήσουν φιμώνονται αμέσως. Οι Ταλιμπάν χρησιμοποιούν τον φόβο και τη βία για να σταματήσουν κάθε μορφή αντίστασης. Ακτιβίστριες έχουν συλληφθεί, βασανιστεί και ακόμα και σκοτωθεί. Οι οικογένειές τους επίσης στοχοποιούνται — πατέρες, αδερφοί και σύζυγοι μπορεί να φυλακιστούν ή να απειληθούν αν μια γυναίκα υψώσει τη φωνή της. Πολλές γυναίκες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα. Άλλες ζουν στην παρανομία. Το τίμημα του θάρρους είναι τεράστιο στο Αφγανιστάν. Είναι σπαρακτικό να βλέπεις πως όσες αγωνίζονται για δικαιοσύνη και ισότητα αντιμετωπίζονται σαν εγκληματίες. Αυτές οι γυναίκες είναι ηρωίδες, αλλά αντιμετωπίζονται σαν εχθροί. Το θάρρος τους αξίζει διεθνή αναγνώριση και προστασία.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισες στην προσπάθειά σου να ενσωματωθείς στην ελληνική κοινωνία;

Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας ήταν από τα μεγαλύτερα εμπόδια. Δεν είναι μόνο θέμα λεξιλογίου — είναι να μπορείς να εκφράζεσαι, να βρίσκεις δουλειά, να συνδέεσαι με ανθρώπους. Χωρίς τη γλώσσα, νιώθεις απομονωμένη και αβοήθητη, ακόμα κι αν βρίσκεσαι σε ασφαλές μέρος. Μια άλλη πρόκληση ήταν η πολιτισμική προσαρμογή. Το να φοράω τη μαντήλα μου σε δημόσιους χώρους με έκανε μερικές φορές στόχο επικριτικών βλεμμάτων ή παρεξηγήσεων. Υπήρξαν στιγμές που ένιωσα ταπεινωμένη ή παρερμηνευμένη λόγω της εμφάνισής μου. Όμως υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι η μαντήλα μου είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου και τη φοράω με περηφάνια. Πολλές δυνατές, μορφωμένες και επιτυχημένες γυναίκες τη φορούν — κι εγώ το ίδιο.

Ποια είναι τα όνειρα και οι ελπίδες σου για το μέλλον — είτε στην Ελλάδα είτε αλλού;

Παρά όλα όσα έχω περάσει, εξακολουθώ να έχω ελπίδα. Ονειρεύομαι να χτίσω μια ειρηνική και σταθερή ζωή όπου θα μπορώ να εργάζομαι, να εξελίσσομαι και να προσφέρω στην κοινωνία. Θέλω να συνεχίσω την εκπαίδευσή μου και να αποκτήσω μια ουσιαστική καριέρα που θα μου επιτρέπει να βοηθώ άλλες γυναίκες που πέρασαν παρόμοιες δυσκολίες. Για τον γιο μου, ονειρεύομαι ένα μέλλον όπου θα είναι ελεύθερος να κυνηγήσει τους στόχους του, να μορφωθεί και να ζήσει χωρίς φόβο. Είτε μείνουμε στην Ελλάδα είτε μετακομίσουμε αλλού, ελπίζω να βρισκόμαστε σε έναν τόπο όπου τα ανθρώπινα δικαιώματά μας θα γίνονται σεβαστά και θα ζούμε με αξιοπρέπεια.Θέλω να δείξω ότι οι Αφγανές γυναίκες δεν είναι συντετριμμένες — είμαστε επιζήσασες και έχουμε πολλά να προσφέρουμε στον κόσμο.

Ποια στοιχεία της ταυτότητάς σου προσπαθείς να κρατήσεις ζωντανά παρά τις δυσκολίες;

Η ταυτότητά μου ως Αφγανή γυναίκα είναι κάτι που εκτιμώ βαθιά. Κρατάω τη γλώσσα μου, τον πολιτισμό  μου και τις αξίες μου. Αν και ο γιος μου μιλά ελληνικά και αγγλικά, φροντίζω να μάθει και να μιλά τη μητρική μας γλώσσα. Του μαθαίνω τις παραδόσεις μας, την ιστορία μας και τη δύναμη των Αφγανών γυναικών.
Αυτό που δείχνουν συχνά τα μέσα ενημέρωσης είναι μόνο μια περιορισμένη και αρνητική εικόνα του αφγανικού πολιτισμού. Όμως υπάρχει πολλή ομορφιά στη μουσική μας, την ποίησή μας, τη φιλοξενία μας και την αντοχή μας. Προσπαθώ να τη διατηρώ μέσα στο σπίτι μου, στον τρόπο που μεγαλώνω το παιδί μου και στον τρόπο που στέκομαι απέναντι στον κόσμο. Το ότι αναγκάστηκα να φύγω, δεν σημαίνει ότι πρέπει να χάσω το ποια είμαι.

Τι θα ήθελες να πεις στους Έλληνες για να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση των προσφύγων, ιδιαίτερα των γυναικών από το Αφγανιστάν;

Θα ήθελα να μιλήσω για τις γυναίκες του Αφγανιστάν, που παρ’ όλο που έχουν πατρίδα, είναι από τις πιο ανυπεράσπιστες, καταπιεσμένες και εγκαταλελειμμένες γυναίκες στη γη. Χρειάζονται περισσότερο από ποτέ τη στήριξη και την προσοχή των άλλων χωρών. Οι Αφγανές γυναίκες έχουν υποφέρει πολύ στη ζωή τους, και μου ραγίζει την καρδιά να τις βλέπω σε τέτοιες συνθήκες. Πιστεύω πως, όπως κάθε γυναίκα, έτσι κι αυτές αξίζουν την ελευθερία. Πρέπει να έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τη ζωή τους, όχι απλώς να επιβιώνουν. Είναι πολύ σημαντικό να έχουν δικαίωμα στη μόρφωση, στην εργασία, στην οδήγηση και σε μια ήρεμη ζωή χωρίς φόβο και άγχος. Χρειάζονται στήριξη, ένα χέρι βοήθειας για να βγουν από αυτή την κατάσταση. Χρειάζονται τη συνεργασία και την αλληλεγγύη καλών ανθρώπων. Σας παρακαλώ, δώστε προσοχή στην τραγική τους κατάσταση και προσφέρετέ τους τη στήριξη που χρειάζονται. Μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά στις ζωές τους. Όπως γνωρίζετε, το Αφγανιστάν έχει περάσει δεκαετίες πολέμου, αστάθειας και οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην ασφάλεια παρά στην ανθρώπινη ζωή. Ανάμεσα στους πρόσφυγες, πολλές είναι γυναίκες που έχουν αντέξει αμέτρητες δυσκολίες. Φτάνοντας σε μια νέα χώρα, αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια στην προσπάθειά τους να ξαναχτίσουν τη ζωή τους δυσκολεύονται με τη γλώσσα, τις πολιτισμικές διαφορές, την εξεύρεση εργασίας ή την
πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Ας αναγνωρίσουμε τη δύναμη και την αντοχή αυτών των γυναικών και ας τους προσφέρουμε τη στήριξη και την κατανόηση που χρειάζονται. Παρέχοντας ένα φιλόξενο περιβάλλον και ένα χέρι βοήθειας, μπορούμε να κάνουμε πραγματική διαφορά στη ζωή τους. Ας τις αγκαλιάσουμε, γιατί έχουν υποφέρει τόσο πολύ. Η γνωριμία με τον πολιτισμό τους, η προσφορά γλωσσικής βοήθειας ή η πρόσβασή τους σε υπηρεσίες μπορεί να τους χαρίσει αίσθηση αξίας και σεβασμού και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε πιο συμπεριληπτικές και ανθρώπινες κοινωνίες για όλους.