Η ανθρωπιστική βοήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμο μέσο

Χριστίνα Κατωπόδη

Η πρόσφατη δραματική προειδοποίηση του ΟΗΕ ότι περισσότερα από 14.000 παιδιά κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα στη Λωρίδα της Γάζας, δεν είναι απλώς ένας ακόμη θλιβερός στατιστικός δείκτης μιας σύγκρουσης. Είναι η υπενθύμιση ότι, στον 21ο αιώνα, η ανθρωπιστική βοήθεια –το απόλυτο ελάχιστο ηθικό και νομικό όριο που ορίζει τον πολιτισμό μας– χρησιμοποιείται πια ως εργαλείο πολέμου και γεωπολιτικής πίεσης.

Η πείνα δεν είναι πλέον μόνο μια συνέπεια των συγκρούσεων· είναι εργαλείο, είναι επιλογή, είναι στρατηγική. Και αυτή η στρατηγική συνιστά ευθέως παραβίαση του διεθνούς δικαίου και, κυρίως, του θεμελιώδους ηθικού μας κώδικα.

Η πείνα ως όπλο και η νομική της καταδίκη

Σύμφωνα με το Άρθρο 54 του Πρωτοκόλλου Ι των Συμβάσεων της Γενεύης, απαγορεύεται ρητά η χρήση της πείνας ως μεθόδου πολέμου. Η σκόπιμη στέρηση τροφίμων και βασικών αγαθών από άμαχο πληθυσμό –είτε με στρατιωτικό αποκλεισμό, είτε με γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, είτε με απευθείας επιθέσεις σε υποδομές– δεν μπορεί να θεωρηθεί παράπλευρη απώλεια. Είναι έγκλημα.

Παρόλα αυτά, στην περίπτωση της Γάζας –όπως και σε άλλες περιπτώσεις στο πρόσφατο παρελθόν– βλέπουμε το διεθνές νομικό πλαίσιο να εφαρμόζεται επιλεκτικά. Η μετατροπή της ανθρωπιστικής βοήθειας σε διαπραγματευτικό χαρτί ανάμεσα σε κρατικές δυνάμεις, η υποταγή της στη “λογική της ασφάλειας”, υπονομεύει την ίδια τη βάση πάνω στην οποία δομήθηκε το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αναρωτιέται κανείς πώς φτάσαμε στο σημείο όπου ο θάνατος παιδιών από πείνα δεν προκαλεί πολιτικό σεισμό; Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά δεν είναι και νέα. Όταν η παροχή τροφής εξαρτάται από πολιτικές ισορροπίες και γεωπολιτικούς συσχετισμούς, τότε η ανθρωπιστική ουδετερότητα καταρρέει. Το δικαίωμα στη ζωή και τη σίτιση δεν είναι πλέον αδιαπραγμάτευτο, αλλά διαπραγματεύσιμο.

Κι εδώ ακριβώς έγκειται ο μεγαλύτερος κίνδυνος: η κανονικοποίηση της βαρβαρότητας. Όταν η διεθνής κοινότητα αρκείται σε “ανησυχίες” αντί να ενεργοποιήσει μηχανισμούς κυρώσεων ή ακόμα και προσωρινής διεθνούς διαχείρισης για την αποστολή βοήθειας, τότε εμπεδώνεται το μήνυμα ότι η σκόπιμη ανθρωπιστική κρίση είναι ανεκτή εφόσον εξυπηρετεί στρατηγικά συμφέροντα.

Από τη realpolitik στην ηθική πολιτική

Η αντίληψη ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι αρχές του ανθρωπιστικού δικαίου μπορούν να υποτάσσονται στα “συμφέροντα των κρατών” είναι ιστορικά ολέθρια. Όπως έγραψε ο πολιτικός φιλόσοφος Michael Walzer, η ηθική δεν σταματά στην πύλη του κράτους – ούτε στο πεδίο της μάχης. Αν η διεθνής πολιτική δεν θεμελιώνεται τουλάχιστον στον σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, τότε η έννοια του πολιτισμένου διαλόγου καταρρέει.

Η ανθρωπιστική βοήθεια, λοιπόν, δεν είναι απλώς πράξη φιλανθρωπίας· είναι υποχρέωση. Είναι η ελάχιστη γραμμή άμυνας που χωρίζει την κοινωνία από την αγριότητα. Το να τη χρησιμοποιεί κανείς ως εργαλείο πίεσης ή τιμωρίας είναι πράξη ασύμβατη με κάθε σύγχρονη αντίληψη δικαίου, ηθικής και δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Αν επιτρέψουμε, ως κοινωνίες, να συζητάμε την πείνα παιδιών με όρους “αντισταθμιστικών μέτρων”, “διαβουλεύσεων ασφαλείας” ή “ελέγχου φορτίων”, τότε έχουμε αποδεχθεί σιωπηρά ότι η ανθρώπινη ζωή είναι αναλώσιμη.

Και αν δεχθούμε αυτό, χάνουμε κάθε δικαίωμα να μιλάμε για ανθρωπισμό, αξίες, ή διεθνή ηθική τάξη.