Γιατί η Δήμητρα μας αφορά όλους

Χριστίνα Κατωπόδη

Υπάρχουν κάποιες ιστορίες που μένουν μέσα σου για πάντα. Ιστορίες που άκουσες μικρός, αλλά ένιωσες μεγάλος. Η Δήμητρα της Λέσβου ήταν μία τέτοια ιστορία για μένα. Ένα όνομα που εμφανίστηκε πρώτα στις ειδήσεις, συνοδευόμενο από μια βαθιά αίσθηση αδικίας και σιωπής. Όσο περισσότερο μάθαινα για εκείνη, τόσο πιο πολύ την ένιωθα κοντά. Σαν να υπήρχε πάντα στο περιθώριο του υπόλοιπου κόσμου αλλά ποτέ στον δικό μου — γιατί μου είχαν μάθει πάντα να κοιτάω προς τα εκεί.

Η Δήμητρα δεν ήταν σύμβολο. Ήταν άνθρωπος. Ένας άνθρωπος που με τον τρόπο που έζησε – και με τον τρόπο που χάθηκε – άφησε μια ανεξίτηλη πληγή και μια υπενθύμιση ότι το να είσαι ο εαυτός σου σε μια κοινωνία που σε πολεμά, είναι ίσως η πιο επαναστατική πράξη.

Η Δήμητρα γεννήθηκε ως Δημήτρης Καλογιάννης στη Σκάλα Συκαμιάς της Λέσβου — ένα ψαροχώρι γνωστό πια για τις εικόνες προσφύγων που βγαίνουν απ’ τη θάλασσα, κουβαλώντας τις τελευταίες ανάσες ελπίδας. Η ίδια δεν κουβάλησε ποτέ αποσκευές επιβίωσης· κουβαλούσε τον εαυτό της — φανερά, γενναία, με τρόπο που προκαλούσε και συγκινούσε. Ζούσε ανοιχτά ως τρανς γυναίκα σε ένα νησί που μπορεί να είναι φιλόξενο στη φύση, αλλά σκληρό με τους ανθρώπους που δεν “συμμορφώνονται”.

Όσοι την γνώρισαν, μιλούν για ένα πρόσωπο φωτεινό, ευγενικό, πρόθυμο να σταθεί δίπλα στους πιο ευάλωτους. Ήταν εκεί όταν οι βάρκες των προσφύγων έφταναν χωρίς προειδοποίηση στις ακτές της Συκαμιάς. Τους πρόσφερε νερό, ρούχα, παρηγοριά. Κι όμως, όσο εκείνη στάθηκε πλάι σε εκείνους που δεν είχαν πουθενά να πάνε, η ίδια δεν είχε ποτέ μια κοινωνία πραγματικά να την αγκαλιάσει.

Τον Απρίλιο του 2021, η Δήμητρα εξαφανίστηκε από το Δρομοκαΐτειο, όπου νοσηλευόταν ακούσια. Ήταν 6 Απριλίου. Τρεις μέρες αργότερα, χτυπήθηκε από αυτοκίνητο στο Δέλτα του Φαλήρου — εγκαταλείφθηκε στην άσφαλτο, και το σώμα της έμεινε αταυτοποίητο για σχεδόν ενάμιση μήνα. Όταν αναγνωρίστηκε, ήταν πια αργά για ερωτήσεις, αλλά όχι για θυμό. Όχι για ντροπή.

Ο τρόπος που έζησε και ο τρόπος που χάθηκε ξεσκέπασαν ένα σύστημα — όχι μόνο ψυχιατρικό ή διοικητικό, αλλά ηθικό. Πώς εξαφανίζεται μια γυναίκα, και το κράτος δεν την ψάχνει; Πώς εγκαταλείπεται νεκρή, χωρίς όνομα; Πώς μπαίνει σε σακούλα με το “λάθος” φύλο, σε φύλλο καταγραφής που δεν την αναγνωρίζει;

Η απάντηση είναι απλή. Η Δήμητρα ήταν «άλλη». Και σε αυτή τη χώρα, οι «άλλοι» χάνονται πιο εύκολα. Και κανείς δεν θέλει να κοιτάξει προς τα εκεί που χάνονται.

Η ιστορία της Δήμητρας δεν είναι μόνο τραγική. Είναι αποκαλυπτική. Για το πώς αυτή η κοινωνία επιλέγει ποιος αξίζει φροντίδα και ποιος αδιαφορία. Ποιος δικαιούται να εμφανιστεί στις ειδήσεις ως “άνθρωπος”, και ποιος χωράει μόνο σε τίτλους όπως “τρανς”, “τρελός”, “περιθωριακός”.

Αλλά ήταν όλα αυτά η Δήμητρα; Όχι. Ήταν μια γυναίκα που είχε φωνή — απλώς δεν την ακούγαμε. Ήταν παρούσα — αλλά όχι στις σωστές λίστες. Και όταν χάθηκε, δεν έλειψε στους θεσμούς· έλειψε στους ανθρώπους. Σ’ εκείνους που μπορούν ακόμα να αναγνωρίσουν την ανθρωπιά, εκεί όπου η επίσημη γλώσσα μιλάει μόνο με όρους φύλου, διαγνώσεων ή αριθμών μητρώου. Η Δήμητρα της Λέσβου έζησε σε έναν κόσμο που την έμαθε να κρύβεται, και όμως εκείνη επέλεξε να περπατά φανερή. Και πέθανε σε έναν κόσμο που ήξερε πώς να ξεχάσει γρήγορα — αλλά εκείνη, τελικά, δεν ξεχάστηκε.

Ακόμα και τώρα, το όνομά της επιστρέφει. Σε συζητήσεις για το φύλο και την ορατότητα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στις πορείες, στις σιωπηλές μνήμες των ανθρώπων που δεν έχουν φωνή. Για εμένα — για εμάς — η Δήμητρα είναι μια υπενθύμιση ότι η κοινωνική ευαισθησία δεν είναι πολυτέλεια είναι χρέος. Και πως κανένα σώμα δεν είναι “περισσευούμενο”, καμία φωνή δεν είναι “πολύ διαφορετική” για να αξίζει αγάπη, φροντίδα, αναγνώριση.

Η Δήμητρα της Λέσβου δεν έφυγε ήσυχα. Και το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να μην σωπάσουμε ποτέ γι’ αυτήν.