«Marlene Dumas: Cycladic Blues». Έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

«Όταν κοιτάμε το έργο της Marlene Dumas [Μαρλέν Ντουμά] βλέπουμε σώματα. Πολλά σώματα. Σώματα νεαρά και γερασμένα. Σώματα νεκρά και ζωντανά. Σώματα στυλιζαρισμένα και φυσικά. Προκλητικά και συμμορφούμενα…». Οι παραπάνω πληροφορίες εισάγουν τους επισκέπτες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) στον κόσμο της διάσημης καλλιτέχνιδας Μαρλέν Ντουμά, μίας από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές της σύγχρονης τέχνης, που για πρώτη φορά παρουσιάζει σε ελληνικό μουσείο έργα της. Η έκθεση «Marlene Dumas: Cycladic Blues», που ξεκινά στις 5 Ιουνίου και ολοκληρώνεται στις 2 Νοεμβρίου 2025, επιμελήθηκε ο ανεξάρτητος επιμελητής Douglas Fogle, σε στενή συνεργασία με την ίδια την Dumas, που πρόσφατα έργο της έσπασε ρεκόρ πώλησης σε δημοπρασία για εν ζωή καλλιτέχνιδα.

«Ο κόσμος της Μαρλέν αγγίζει θέματα διαχρονικά, όπως η ευαλωτότητα και η ταυτότητα, η εξουσία και η σεξουαλικότητα, η μνήμη και η αμφισημία. Μέσα από τις αλλόκοτες αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος, η Μαρλέν μας οδηγεί σε μια συναρπαστική και βαθιά συναισθηματική διαδρομή. Η συνύπαρξη των έργων της με αρχαιότητες από τις συλλογές του ΜΚΤ μας δίνουν την ευκαιρία να δούμε νέους απρόσμενους διαλόγους», δήλωσε σήμερα κατά τη συνέντευξη Τύπου η πρόεδρος του ΜΚΤ Σάντρα Μαρινοπούλου.

«Ο θάνατος κακός, έτσι το κρίναν οι θεοί
αλλιώς θα πέθαιναν κι οι ίδιοι»…

Το παραπάνω ποίημα της Σαπφούς (στα αγγλικά) διάλεξε να διαβάσει η Μαρλέν Ντουμά στη συνέντευξη Τύπου, ενώ αργότερα κατά την ξενάγηση, οι δημοσιογράφοι είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν περισσότερο μαζί της. «Δεν είναι κάτι καινούργιο αυτή η ενασχόληση με εκφράσεις και χειρονομίες. Δεν δουλεύω συνήθως με γελαστούς ανθρώπους. Όταν είμαι ευτυχισμένη, δεν χρειάζεται να ζωγραφίζω. Κι αυτή δεν είναι και τόσο καλή εποχή να είσαι χαρούμενος. Υπάρχει μελαγχολία στην ατμόσφαιρα. Δουλεύω περισσότερο με πράγματα που λίγο ανησυχούν», είπε όταν ρωτήθηκε για τον πίνακα Cycladic Blues (2020) -που έδωσε και τον τίτλο στην έκθεση- ο οποίος απεικονίζει ένα κυκλαδικό ειδώλιο με λυπημένη κάπως έκφραση. Το έργο συνομιλεί με την ανέκφραστη και στυλιζαρισμένη τοτεμική κεφαλή ενός πρωτοκυκλαδικού ειδωλίου (το οποίο μπορεί ενδεχομένως να ήταν ένα ταφικό γλυπτό).

Ο θάνατος, εξάλλου, στοιχειώνει τα έργα της Dumas και είναι το ανθρώπινο πρόσωπο που στέκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της βασανιστικής, καταδιωκτικής και επίμονης κίνησης του ενσώματου χρόνου προς το αναπόφευκτο τελικό του σημείο. Η έκθεση «Marlene Dumas: Cycladic Blues» συγκεντρώνει ένα ευρύ φάσμα 40 και πλέον ζωγραφικών έργων και έργων σε χαρτί της Dumas που καλύπτουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες της καλλιτεχνικής της παραγωγής, συνθέτοντας έτσι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αλλόκοτα όμορφων και προκλητικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος που δημιουργεί. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν δύο νέα έργα ζωγραφικής μεγάλων διαστάσεων: το Old (2025) και το Phantom Age (2025) που δημιούργησε η καλλιτέχνης ειδικά για την έκθεση στο ΜΚΤ.

Σε αυτά τα δύο νέα, μνημειακής κλίμακας, κατακόρυφα έργα, η Ντουμά συνεχίζει την έρευνά της για την πορεία της ζωής μέσα στον χρόνο, ενώ παράλληλα εμβαθύνει στους διαφορετικούς τρόπους ζωγραφικής. Με βάση ένα ρωμαϊκό αντίγραφο ενός ελληνιστικού γλυπτού από τον 2ο αιώνα π.Χ., που ονομάζεται «H Ηλικιωμένη Γυναίκα της Αγοράς» και το οποίο απεικονίζει μια γυναίκα ντυμένη για μια διονυσιακή γιορτή, τα έργα αυτά παρουσιάζουν διαφορετικές προοπτικές της κοινής εικόνας-πηγής τους, καθώς και διαφορετικά μέσα παραγωγής. Επιπλέον, στο έργο 50+ (2010-2018) -που κάνει επίσης πρεμιέρα στη συγκεκριμένη έκθεση- η Dumas προσφέρει μια άλλη εκδοχή της: Εδώ, πρωταγωνιστεί το κεφάλι μιας ώριμης γυναίκας ριγμένο προς τα πίσω σε μια απροσδιόριστη έκφραση αγωνίας ή και χαράς. Είναι ένα έντονο -αν και μικρής κλίμακας- έργο το οποίο η Dumas εμπνεύστηκε από τη μεγεθυμένη καρτ-ποστάλ του ρωμαϊκού αντιγράφου ενός σημαντικού ελληνιστικού γλυπτού που απεικονίζει μια ηλικιωμένη γυναίκα που κραδαίνει μια κανάτα κρασιού καθ’ οδόν για μια διονυσιακή γιορτή.

Η Dumas διάλεξε προσωπικά τα έργα της που περιλαμβάνονται στην έκθεση, ενώ, σε μια σπάνια περίσταση, επέλεξε και τα 14 αρχαιολογικά αντικείμενα που παρουσιάζονται μαζί. Πρόκειται για έργα διαφόρων περιόδων, από τα σχηματικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής εποχής και τα σχηματοποιημένα μαρμάρινα ειδώλια των Κυκλάδων της Εποχής του Χαλκού, μέχρι τα γλυπτά έργα των κλασικών χρόνων από το Αιγαίο μέχρι την Κύπρο. Οι αρχαιότητες αυτές αποτέλεσαν είτε πηγή έμπνευσης της Dumas είτε συνδιαλέγονται υπαινικτικά με τις δημιουργίες της, τονίζοντας τις πανανθρώπινες και διαχρονικές έννοιες γύρω από τη ζωή, τον έρωτα, τη μητρότητα ή το φύλο. Πρόκειται για έναν διάλογο που προ(σ)καλεί τον επισκέπτη να διαλογιστεί στη διαχρονία αλλά και στη συγχρονία που δημιουργεί η συνύπαρξη των έργων της Dumas με τις δημιουργίες του παρελθόντος.

Η Dumas γεννήθηκε στη Νότια Αφρική (1953, Κέιπ Τάουν) κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ, αλλά ζει και εργάζεται στο ‘Αμστερνταμ εδώ και σχεδόν 50 χρόνια. Έχει αφιερώσει τη ζωγραφική της καριέρα στην εξερεύνηση των ανθρώπινων καταστάσεων που ορίζονται από τη βία, το πένθος και τη μελαγχολία μέχρι τη χαρά και την τρυφερότητα. Το έχει μάλιστα κάνει ξανά και ξανά χρησιμοποιώντας το ανθρώπινο σώμα ως θέμα σε εκθέσεις της σε μουσεία ανά τον κόσμο, όπως το Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), το Musée d’ Orsay στο Παρίσι (2021), η Tate Modern στο Λονδίνο (2015), το Stedelijk Museum στο ‘Αμστερνταμ (2014) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (2008).