«Ακριβή» η καθαριότητα στα Βόρεια Προάστια: Ποιοι Δήμοι αυξάνουν περισσότερο τα τέλη

• Μελέτη του Κ. Βαρλαμίτη αποκαλύπτει την πραγματική επιβάρυνση ανά τετραγωνικό μέτρο και καλεί σε διαφάνεια και κοινωνική δικαιοσύνη στη χάραξη πολιτικής

Το χέρι βαθύτερα στη τσέπη καλούνται να βάλουν οι κάτοικοι των Βορείων Προαστίων το 2025, καθώς οι περισσότεροι Δήμοι προχώρησαν σε αυξήσεις των Δημοτικών Τελών φέτος.

Οι Δήμοι με τις μεγαλύτερες αυξήσεις είναι ο Δήμος Χαλανδρίου, ο Δήμος Αγίας Παρασκευής, ο Δήμος Αγίων Αναργύρων – Καματερού και ο Δήμος Κηφισιάς, ενώ μεγάλη αύξηση θα δουν και οι κάτοικοι του Δήμου Πεντέλης που διαθέτουν μεγάλες οικίες.

Στις δηλώσεις τους, οι Δήμαρχοι, ως κύριες αιτίες της αύξησης των δημοτικών τελών προτάσσουν: το τέλος ταφής απορριμμάτων, το αυξημένο ενεργειακό κόστος, τις αυξήσεις στη μισθοδοσία και την πίεση από τον γενικευμένο πληθωρισμό.

Παράλληλα, αναφέρονται στην ανάγκη ισοσκέλισης των προϋπολογισμών, που οδηγεί αρκετούς Δήμους που εμφανίζουν έλλειμμα στα ανταποδοτικά τέλη να προχωρούν σε προσαρμογή των συντελεστών, ενώ δεν είναι λίγοι οι Δήμοι που δρομολογούν επενδύσεις σε υποδομές, όπως η αναβάθμιση του εξοπλισμού καθαριότητας και φωτισμού, για τη βελτίωση των υπηρεσιών προς τους δημότες.

Η τελική επιβάρυνση για κάθε κάτοικο, επιχείρηση ή επαγγελματία υπολογίζεται με βάση τον συντελεστή τελών ανά τετραγωνικό μέτρο (τ.μ.). Ωστόσο, η σύγκριση μόνο βάσει ποσοστών αύξησης δεν μας δείχνει το πραγματικό ποσό που πρέπει να πληρώσει ο δημότης, ούτε αν η πολιτική που ακολουθείται σε κάθε Δήμο είναι δίκαιη και βιώσιμη.

Αποκαλυπτική, σε αυτό το πλαίσιο, είναι η μελέτη του Κωνσταντίνου Βαρλαμίτη, Οικονομολόγου και τ. προέδρου του Ταμείου Παρακαταθηκών & Δανείων, όπως δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο ΕΝΑ.

Ο κος Βαρλαμίτης εξηγεί στον Χ-ΤΥΠΟ, πόσο μας κοστίζει τελικά κάθε τετραγωνικό του σπιτιού μας. Παράλληλα, ρίχνει φως στις τάσεις που διαμορφώνονται και στις πολιτικές κάθε δημοτικής αρχής. Τελικά, αυξάνονται ή μειώνονται τα τέλη με τα χρόνια;

Κ. Βαρλαμίτη, η μελέτη σας αναδεικνύει πολλές πτυχές για το πώς διαμορφώνονται τα δημοτικά τέλη και πώς αυτά επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών.  Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο κρίσιμο συμπέρασμα της μελέτης σας; Υπάρχει κάποιο στοιχείο που θα έπρεπε να ανησυχεί ιδιαίτερα τους πολίτες ή τους αιρετούς;

Η αύξηση της επιβάρυνσης των πολιτών, που για τους κατοίκους του Βόρειου Τομέα ανέρχεται σε μέσο επίπεδο 30%, σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό των απορριμμάτων που οδηγούνται στους χώρους υγειονομικής ταφής, αποτέλεσμα του χαμηλού βαθμού ανακύκλωσης στη χώρα μας, δημιουργούν ανησυχίες για την επόμενη μέρα σε επίπεδο οικονομικής επιβάρυνσης των πολιτών, καθώς και επιπτώσεων στο περιβάλλον.

Καταγράφετε μια τάση αύξησης των δημοτικών τελών τα τελευταία χρόνια, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη βελτίωση στα εισοδήματα των πολιτών. Τι προτείνετε ως πιο άμεσο μέτρο που μπορεί να εφαρμοστεί;

Θα πρέπει να υπάρξει άμεσα σε κάθε Δήμο πρόνοια για τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Θα πρέπει να επαναξιολογηθούν και να βελτιωθούν τα κοινωνικά τιμολόγια υιοθετώντας τις καλύτερες πρακτικές στις επί μέρους κατηγορίες, αλλά και  ταυτόχρονα να απλοποιηθεί η διαδικασία ένταξης σε αυτά.

Σε γενικότερο επίπεδο να επιδιωχθεί από την πολιτεία να καλυφθεί – τουλάχιστον ένα μέρος τους – από τον ΕΝΦΙΑ που καταβάλουν οι κάτοικοι κάθε Δήμου. Ειδικά σε Δήμους με χαμηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ, με υψηλούς ρυθμούς μείωσης του πληθυσμού, καθώς και σε αυτούς που είναι σε παραμεθόριες περιοχές, θα πρέπει να καλύπτεται το σύνολο της σχετικής δαπάνης των κατοίκων.

Υπάρχει τρόπος για τον πολίτη να ελέγξει εάν τα τέλη που πληρώνει “πιάνουν τόπο”; Τι θα προτείνατε ως καλό κριτήριο αξιολόγησης της ανταποδοτικότητας;

Θα πρότεινα, μέσω των λογαριασμών της ηλεκτρικής ενέργειας που χρεώνονται οι ανταποδοτικές υπηρεσίες κάθε ακινήτου, να υπάρχει κάθε χρόνο από το Δήμο και μια συνοπτική έκθεση με τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία των υπηρεσιών και την εξέλιξή τους.  Με τον τρόπο αυτό ο κάθε πολίτης θα μπορεί να κάνει τη δική του αξιολόγηση.

Πώς θα περιγράφατε το επίπεδο διαφάνειας και κοινωνικής δικαιοσύνης στη διαχείριση των δημοτικών τελών στη χώρα μας σήμερα;

Οι άνθρωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης λειτουργούν κάτω από  πολύ δύσκολες συνθήκες. Με μειωμένους οικονομικούς πόρους, με σοβαρές ελλείψεις προσωπικού, σε ένα γραφειοκρατικό περιβάλλον, με επικαλύψεις αρμοδιοτήτων, προβληματικές δομές κλπ. Καθημερινά δίνουν μια μεγάλη μάχη με δεκάδες προβλήματα, τον χρόνο που τους πιέζει, αλλά και με την προκατάληψη. Η εικόνα πολλές φορές τους αδικεί  και δεν ανταποκρίνεται στο μέγεθος της προσπάθειας που καταβάλλεται. Γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγουν τις πρακτικές «πατερναλισμού». Να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στην ειλικρινή σχέση με τους πολίτες. Και οι ανταποδοτικές υπηρεσίες είναι ο  βασικός πυλώνας αυτής της προσπάθειας.

Τα στοιχεία, λοιπόν, που δημοσιοποιούνται είναι πολλά, αλλά λείπει η σύνδεσή τους με το στόχο, τη προσπάθεια, το αποτέλεσμα και φυσικά με το βαθμό ικανοποίησης των δημοτών από τις υπηρεσίες αυτές. Πρέπει οι πολίτες να ξέρουν όχι μόνο πόσο κοστίζουν οι υπηρεσίες αυτές, αλλά και τις επιμέρους δράσεις που γίνονται για να βελτιωθούν, για να μειωθεί το κόστος τους, να γίνουν πιο φιλικές στο πολίτη και το περιβάλλον. Και, φυσικά, μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες να υπάρχει ουσιαστικός διάλογος και έλεγχος.

Με άλλα λόγια, η διαδικασία προσδιορισμού των τελών να γίνει πιο δομημένη, πιο ουσιαστική και πιο συμμετοχική.

Πολιτική δημοτικών τελών: Μελέτη της περίπτωσης των δήμων του Βορείου Τομέα Αθηνών

* Κωνσταντίνος Βαρλαμίτης, Οικονομολόγος, τ. Πρόεδρος Ταμείου Παρακαταθηκών & Δανείων – Μελέτη στο Ινστιτούτο ΕΝΑ

Στο τέλος κάθε χρονιάς ολοκληρώνεται η διαδικασία προϋπολογισμού του επόμενου έτους για κάθε Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Μια διαδικασία που καθορίζονται οι δράσεις του επόμενου έτους και οι πηγές χρηματοδότησής τους.

Για τους ΟΤΑ Α΄ Βαθμού, μια σημαντική κατηγορία δαπανών, αυτή που αφορά τις λεγόμενες ανταποδοτικές υπηρεσίες του Δήμου προς τους πολίτες του, δηλαδή οι υπηρεσίες της διαχείρισης της καθαριότητας και του φωτισμού στους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους, χρηματοδοτείται αποκλειστικά και μόνο από τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στα όρια κάθε Δήμου μέσω των δημοτικών τελών.

Η πληρωμή των δημοτικών τελών γίνεται μέσω των λογαριασμών του ηλεκτρικού ρεύματος. Το ποσό για κάθε κάτοικο, επαγγελματία ή επιχείρηση καθορίζεται από τα δηλωθέντα τετραγωνικά κάθε κατοικίας ή επαγγελματικού χώρου επί ενός συντελεστή που προσδιορίζει τα τέλη ανά τετραγωνικό μέτρο (τμ).

Πόση όμως είναι η επιβάρυνση ανά τετραγωνικό μέτρο κατοικίας σε Δήμους με αντίστοιχα χαρακτηριστικά όπως αυτά των Δήμων του Βόρειου και του Νότιου Τομέα; Ποια είναι η πολιτική που ακολουθεί κάθε Δήμος; Τελικά είναι μικρή ή μεγάλη επιβάρυνση των δημοτών;

Για τον σκοπό αυτό στη δημοσίευση γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής αλλά και συσχέτισης των παραγόντων που επιδρούν στο ύψος των δημοτικών τελών, ιδίως αυτών της κατοικίας, ώστε στη συνέχεια ο καθένας να μπορέσει να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Παράλληλα, γίνονται συγκρίσεις με τη προηγούμενη χρονιά αλλά και με το 2021 (πενταετία) ώστε να φανεί η τάση που υπάρχει σε κάθε Δήμο.

Συμπεράσματα

Πολλά μπορούν να ειπωθούν ενώ αρκετά ερωτήματα πιθανώς να εξακολουθούν να παραμένουν για το ύψος των συντελεστών των δημοτικών τελών και κατ΄ επέκταση για το επίπεδο της ποιότητας των ανταποδοτικών υπηρεσιών και της αποτελεσματικής διαχείρισης των πόρων.

Από την ανάλυση προκύπτουν επί μέρους συμπεράσματα που αξίζει να αναφερθούν:

1. Την τελευταία πενταετία η μέση ετήσια επιβάρυνση από τα δημοτικά τέλη, των νοικοκυριών των Δήμων του Βόρειου Τομέα αυξήθηκε κατά 30% περίπου.

2. Το ύψος των δημοτικών τελών των κατοικιών, στους Δήμους του Βόρειου και Νότιου Τομέα, αντιστοιχούν σε μέσο επίπεδο περίπου σε μισό ΕΝΦΙΑ. Εννοείται ότι είναι χαμηλότερη η σχέση αυτή στις περιοχές με τις υψηλές αντικειμενικές αξίες ακινήτων. Επίσης, είναι βέβαιο ότι σε περιοχές της χώρας με χαμηλές αντικειμενικές αξίες και πιθανώς χαμηλά εισοδήματα, η επιβάρυνση των κατοίκων ως ποσοστό του ΕΝΦΙΑ είναι αρκετά υψηλότερη.

3. Γενικά υπάρχει μια αντίστροφη σχέση των συντελεστών κατοικίας με το ύψος της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Δηλαδή Δήμοι με χαμηλή επιχειρηματική δραστηριότητα έχουν σχετικά υψηλότερους συντελεστές κατοικίας και το αντίστροφο.

4. Είναι ελάχιστες οι πληροφορίες για την εισπραξιμότητα των ληξιπροθέσμων απαιτήσεων των Δήμων συνολικά αλλά και αυτών από τα ανταποδοτικά τέλη ειδικότερα.

5. Κανένας Δήμος του δείγματος, δεν δημοσιοποιεί με τις αποφάσεις προσδιορισμού των συντελεστών των δημοτικών τελών αναλυτικά απολογιστικά στοιχεία για το κοινωνικό τιμολόγιο.

6. Οι διαδικασίες ένταξης στα κοινωνικά τιμολόγια είναι αρκετά χρονοβόρες και γραφειοκρατικές. Η πολιτική του Δήμου Αθηναίων με την ίδρυση Γραφείου Ενεργειακής Φτώχειας και την ένταξη και ενεργειακών κριτηρίων αποτελεί μια καλή πρακτική.

Για πολλούς, ο χώρος των ανταποδοτικών υπηρεσιών εξακολουθεί να είναι ένα «κλειδωμένο συρτάρι» γεμάτο με ένα πλήθος δαπανών, που όταν ανοίξει ξεπηδάει ένας «μαγικός αριθμός». Ο συντελεστής των δημοτικών τελών. Ο συντελεστής που καθορίζει την επιβάρυνση από τις ανταποδοτικές υπηρεσίες στους κατοίκους και στους οικονομικούς φορείς κάθε Δήμου.

Είναι σίγουρο ότι ο Δημόσιος διάλογος πρέπει να εμπλουτιστεί και να αυξηθεί ο βαθμός διαφάνειας. Η διαδικασία προσδιορισμού των τελών να γίνει πιο ουσιαστική και πιο συμμετοχική. Να αντιστοιχιστούν οι δαπάνες με τον προσδιορισμό των υπηρεσιών και των δράσεων για τη βελτίωση τους, να υιοθετηθούν κατάλληλοι κοινοί δείκτες αναφοράς ώστε να αναδεικνύονται σε συγκρίσιμα μεγέθη τόσο τα ποσοτικά αποτελέσματα / στόχοι όσο και τα ποιοτικά στοιχεία των υπηρεσιών.

Τα στοιχεία λοιπόν που δημοσιοποιούνται είναι πολλά αλλά λείπει η σύνδεση τους με το στόχο, τη προσπάθεια, το αποτέλεσμα και φυσικά με το βαθμό ικανοποίησης των δημοτών από τις υπηρεσίες αυτές.

Σίγουρα τα κοστολογικά δεδομένα, τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της αύξησης του ενεργειακού κόστους, του τιμάριθμου και των μισθών (από το 2025), έχουν επιβαρυνθεί. Η μεταβολή αυτή, δεν αντιστοιχεί σε ανάλογη εισοδηματική βελτίωση για τους περισσότερους δημότες. Είναι σημαντικό, λοιπόν, αφενός να αναλαμβάνονται δράσεις περιορισμού του κόστους και όχι μηχανιστική μεταφορά του στους κατοίκους αφετέρου να καλυφθεί, τουλάχιστον ένα μέρος τους, από τον ΕΝΦΙΑ που καταβάλλουν οι κάτοικοι κάθε Δήμου. Ειδικά σε Δήμους, με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με υψηλούς ρυθμούς μείωσης του πληθυσμού, καθώς και σε αυτούς που είναι σε παραμεθόριες περιοχές, θα πρέπει να καλύπτεται το σύνολο της σχετικής δαπάνης των κατοίκων.

Παράλληλα θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι δράσεις μείωσης του κόστους των ανταποδοτικών υπηρεσιών ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις φιλο-περιβαλλοντικές πολιτικές. Δηλαδή όσο πιο δραστήριος είναι ο Δήμος σε δράσεις που έχουν περιβαλλοντικό πρόσημο τόσο περιορίζεται το κόστος τους. Για παράδειγμα:

– Η κυκλική οικονομία και η ανακύκλωση μειώνει τον όγκο των προς διαχείριση από τον ΕΣΔΝΑ στερεών αποβλήτων κι επομένως μειώνονται τα υψηλά σχετικά κόστη που καταβάλουν οι Δήμοι σε αυτόν.

– Η ενεργειακή αναβάθμιση του οδοφωτισμού, όπου έχει εφαρμοστεί, μειώνει το ενεργειακό κόστος μέχρι και 75%.

– Η αντικατάσταση του στόλου αυτοκινήτων (απορριμματοφόρα κλπ) με νέα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας και η ανάπτυξη έξυπνων εφαρμογών για τη βελτιστοποίηση των δρομολογίων τους μειώνει σημαντικά τα κόστη καυσίμων, συντήρησης κλπ.

– Η λειτουργία Πράσινων Σημείων και η δημιουργία Σταθμών Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (όχι φυσικά σε περιοχές προστατευόμενες, παραρεμάτιες και αναδασωτέες περιοχές όπως το ΣΜΑ του Δήμου Πεντέλης) και κυρίως η διαδημοτική συνεργασία, ειδικά για τους μικρότερους πληθυσμιακά δήμους, βελτιώνει σημαντικά τη διαχείριση στερεών αποβλήτων και μειώνει τα λειτουργικά κόστη.

Για να επιτευχθούν όλα αυτά απαιτείται καλός σχεδιασμός, αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, συνεχής επεξεργασία των δεδομένων, ουσιαστικός διάλογος με την κοινωνία, διαφάνεια σε όλα τα επίπεδα, αξιοποίηση όλων των δυνάμεων της τοπικής αυτοδιοίκησης χωρίς αποκλεισμούς και φυσικά συνεκτικός προγραμματισμός, οργάνωση και παρακολούθηση των δράσεων ώστε να εξασφαλίζεται η υλοποίησή τους.

Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν αρκούν οι προσπάθειες μόνο σε επίπεδο Δήμου. Τα προβλήματα, οι καθυστερήσεις, οι αδυναμίες και οι παθογένειες που παρατηρούνται στο συνολικό σχεδιασμό και στην αποτελεσματική διαχείριση των στερεών αποβλήτων σε επίπεδο πολιτείας, εκτός από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις έχουν άμεση αρνητική επίδραση και στο κόστος των ανταποδοτικών υπηρεσιών και της επιβάρυνσης εξ αυτού του λόγου των πολιτών. Για τους λόγους αυτούς άλλωστε η χώρα μας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ σε σχέση με την ανακύκλωση και το υψηλό ποσοστό των απορριμμάτων που καταλήγουν στους χώρους υγειονομικής ταφής.

Άνισο το φορτίο των τελών στον Βόρειο Τομέα –
Αναλυτικά τα στοιχεία ανά περιοχή

Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης του κ. Κωνσταντίνου Βαρλαμίτη, τρεις Δήμοι του Βόρειου Τομέα – Μεταμόρφωσης, Νέας Ιωνίας και Αμαρουσίου – κατατάσσονται στην κατηγορία των σχετικά χαμηλών συντελεστών δημοτικών τελών κατοικίας (κάτω από 1,36 €/τ.μ.). Στον αντίποδα, οι Δήμοι Φιλοθέης-Ψυχικού, Πεντέλης, Χαλανδρίου και Κηφισιάς εμφανίζουν από τους υψηλότερους συντελεστές, που ξεπερνούν το 1,60 €/τ.μ. Οι υπόλοιποι Δήμοι κινούνται στο ενδιάμεσο επίπεδο, με συντελεστές μέσου ύψους.

Σε σύγκριση με το 2021, οι συντελεστές δημοτικών τελών κατοικίας στους Δήμους του Βόρειου Τομέα έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο κατά 10,6% μέσα σε μια πενταετία. Ο μέσος όρος των συντελεστών στον Βόρειο Τομέα ανέρχεται σε 1,49 €/τ.μ., τιμή ελαφρώς υψηλότερη από εκείνη του Νότιου Τομέα, η οποία διαμορφώνεται στα 1,44 €/τ.μ.

Το Διάγραμμα 2 αποτυπώνει αναλυτικά τα δημοτικά τέλη ανά Δημοτική Ενότητα στους Δήμους του Βόρειου Τομέα Αθηνών. Ωστόσο, να σημειωθεί ότι για μια κατοικία 140 τ.μ., ανεξαρτήτως τύπου, το ποσό των δημοτικών τελών μπορεί να διαφέρει έως και κατά 102,2 €, ανάλογα με την επιμέρους περιοχή.

Πιο αντιπροσωπευτική, θεωρείται η μέση επιβάρυνση ανά νοικοκυριό. Σε υψηλό επίπεδο (άνω των 315 € ετησίως) κατατάσσονται οι Δήμοι Φιλοθέης-Ψυχικού, Κηφισιάς και Πεντέλης. Αντίθετα, επτά Δήμοι του Βόρειου Τομέα εμφανίζουν χαμηλή μέση επιβάρυνση (κάτω των 217 €): Παπάγου-Χολαργός, Χαλάνδρι, Αγία Παρασκευή, Μαρούσι, Ηράκλειο, Μεταμόρφωση και Νέα Ιωνία.