Ο πολιτιστικός πλούτος της Νέας Ιωνίας (μέρος Α’) – Μνημεία, μουσεία και ιστορικές “γωνιές”

Η Νέα Ιωνία «έκλεισε» φέτος τα 97 της χρόνια, ανοίγοντας άλλο ένα κεφάλαιο στην ιστορία της. Ένας δήμος με τεράστιο πολιτιστικό θησαυρό και ιστορία, που περιλαμβάνουν από μνημεία μέχρι σημεία και μουσεία της πόλης που εδώ και χρόνια κρατούν ζωντανές τις μνήμες όσων έζησαν και ζουν ακόμα εκεί.

Από τον 11ο αιώνα π. Χ., η πόλη αποτελούσε τον αρχαίο δήμο Δαιδαλίδων, έναν από τους αρχαιότερους της Αθήνας που ανήκε στην Κεκροπίδα φυλή. Ιδρύθηκε το Σάββατο 30 Ιουνίου 1923, όταν ο επικεφαλής των ξεριζωμένων, ο ιερέας Παπαϊωακείμ Πεσμαζόγλου, μαζί με τον αρχηγό της Επανάστασης, Νικόλαο Πλαστήρα, εγκαινίασαν στην τότε περιοχή «Ποδαράδες» το συνοικισμό για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες από τη Σπάρτη της Πισιδίας.

Από «Νέα Πισιδία»… σε «Νέα Ιωνία»

Ο συνοικισμός ονομάστηκε αρχικά «Νέα Πισιδία», αλλά μετονομάστηκε σε «Νέα Ιωνία», καθώς προστέθηκαν πρόσφυγες και από άλλες πόλεις της Ιωνίας. Η Νέα Ιωνία δεν υπήρξε ποτέ Κοινότητα, αλλά έγινε απευθείας Δήμος το 1934. Κατά την πρώτη εικοσαετία, αναδείχθηκε σε πανελλαδική κλίμακα ως η γρηγορότερα αναπτυσσόμενη βιομηχανική πόλη, μιας και η βιομηχανία και η βιοτεχνία των ταπήτων και των υφασμάτων είχαν αναπτυχθεί αλματωδώς. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του ΄50, η μεν ταπητουργία σχεδόν εξαφανίστηκε, ενώ η βιομηχανία περιορίστηκε αισθητά. Αντισταθμιστικά, από τις αρχές της δεκαετίας του ΄70, αναπτύχθηκε το εμπόριο. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αγοράς της Νέας Ιωνίας έπαιξε ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος, ο οποίος με τις τρεις στάσεις του (Περισσός, Πευκάκια και Νέα Ιωνία) εξυπηρετούσε χιλιάδες επισκέπτες. Σήμερα, θεωρείται ότι έχει μία από τις καλύτερες αγορές της Αττικής με δεκάδες μεγάλα και εκατοντάδες μικρά καταστήματα.

Ο Χ-τύπος κάνοντας μια αναδρομή σε όλα αυτά τα στοιχεία που κάνουν την πόλη της Νέας Ιωνίας ξεχωριστή, παρουσιάζει τα πιο αξιοσημείωτα μνημεία της πολιτιστικής της κληρονομιάς και όχι μόνο.

Παναιτώλιο

Το Παναιτώλιο είναι ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική. Βρίσκεται μέσα στην πευκόφυτη πλατεία Παναιτωλίου στο κέντρο της Αλσούπολης. Ανεγέρθηκε το 1930 από την εταιρεία «ΚΑΛΟΓΡΕΖΑ Α.Β.Ε.», η οποία είχε αγοράσει γη και τη διαφήμιζε, για να την πουλήσει ως «Αλσόπολη». Πρωτολειτούργησε ως ξενοδοχείο με το όνομα «ΤΑ ΠΕΥΚΑ». Στον πόλεμο ήταν αρχηγείο των Γερμανών και καταστράφηκε από βομβαρδισμό. Μετά τον πόλεμο, το αγόρασε ο γιατρός Νικολακόπουλος που το ονόμασε «Παναιτώλιο» προς τιμήν του χωριού της καταγωγής του. Το 1988 απαλλοτριώθηκε από το Δήμο με χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού. Αργότερα, αναπαλαιώθηκε, εκσυγχρονίσθηκε ως χώρος και χρησιμοποιείται ως Πολιτιστικό Κέντρο καλύπτοντας συναφείς δραστηριότητες του Δήμου. Εγκαινιάσθηκε το 1997, με την ευκαιρία της Αδελφοποίησης του Δήμου με την Martina Franca της Ιταλίας. Σήμερα, ο κήπος του έχει διαμορφωθεί σε παιδική χαρά και πάρκο των κατοίκων.

 

 

Ηρώο των Εκτελεσθέντων στο «Μπλόκο της Καλογρέζας»

Το Ηρώο των Εκτελεσθέντων στο «Μπλόκο της Καλογρέζας» ανεγέρθηκε το 1982 προς τιμήν των 22 νέων της Καλογρέζας που εκτελέστηκαν στο ρέμα του Ποδονίφτη από τις δυνάμεις Κατοχής και τα Τάγματα Ασφαλείας των Γερμανών, στις 15 Μαρτίου 1944. Κάθε χρόνο γίνονται μνημόσυνα και εκδηλώσεις πολιτιστικές και αθλητικές με πρωτοβουλία του Δήμου, των Αντιστασιακών Οργανώσεων και Συλλόγων. Η 15η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο ως Εθνική Τοπική Εορτή του Δήμου Νέας Ιωνίας. Η αναθηματική στήλη είναι έργο της γλύπτριας Αφροδίτης Λιτή και βρίσκεται στην πλατεία Ζωοδόχου Πηγής. Έχει χαραγμένα τα ονόματα των 22 παλικαριών ενώ στη βάση της στήλης υπάρχει χαραγμένο ένα επίγραμμα του Γιάννη Ρίτσου.

 

Μουσεία του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ (Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού Δήμου Νέας Ιωνίας): α) Ιστορικό, β) Λαογραφικό, γ) Υφαντουργίας-Ταπητουργίας

Από το 2004 σε αναπαλαιωμένα κτίρια παλαιών εργοστασίων του Δήμου στην Ελευθερούπολη άρχισαν να λειτουργούν τα Μουσεία Ιστορίας, Λαογραφίας καιΥφαντουργίας-Ταπητουργίας, με ευθύνη του Κέντρου Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού (ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.), που ίδρυσε ο Δήμος Νέας Ιωνίας. Το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, ιδρύθηκε το 2003 και βρίσκεται στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ 4. Σκοπός του είναι η περισυλλογή, η διάσωση, η διατήρηση και η μετάδοση των στοιχείων της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Ελλήνων της Ανατολής-και ειδικότερα της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης, της Κωνσταντινούπολης-και η συλλογή, η ταξινόμηση, η μελέτη και η αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που αφορά τη Νέα Ιωνία. Για την εξυπηρέτηση των σκοπών αυτών οργανώνει ειδικές επιτροπές για τη συλλογή στοιχείων και ντοκουμέντων και τη λειτουργία Βιβλιοθήκης και Μουσείων. Αναλαμβάνει την οργάνωση συνεδρίων και εκδηλώσεων, την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται σε μαθητές και νέους, τις εκδόσεις συναφών έργων και την επιστημονική έρευνα σε κάθε στοιχείο που αφορά τον πολιτισμό του Ελληνισμού που έζησε ως το 1922 στα μέρη εκείνα. Σήμερα, μετά την τελική διαμόρφωση των χώρων, στα μουσεία υπάρχουν εκθέματα ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου που έφεραν οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τα δώρισαν στον Οργανισμό. Λειτουργεί μάλιστα και ειδικό τμήμα Ιστορικού Αρχείου Νέας Ιωνίας, όπου συγκεντρώνεται υλικό, το οποίο αναφέρεται σε σημαντικά θέματα της Ιστορίας της Νέας Ιωνίας, από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Εκτός από τα παραπάνω, στο αρχείο αυτό υπάρχουν και συνεντεύξεις με πρόσωπα υπερηλίκων των οποίων οι γνώσεις, οι μνήμες και οι πληροφορίες αποτελούν μοναδικά ντοκουμέντα. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι τη χρονιά που μας πέρασε πραγματοποιήθηκε το 9ο Συμπόσιο με μεγάλη προσέλευση πολιτών και όχι μόνο.

 

Πλατεία και Άγαλμα της Μητέρας

Η πλατεία της Μητέρας, στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, είναι ουσιαστικά η πρώτη πλατεία – ηρώο της Νέας Ιωνίας, που διαμορφώθηκε για το σκοπό αυτό στις αρχές της δεκαετίας του ΄50. Το 1954 τοποθετήθηκε εκεί το άγαλμα της «Ελληνίδας Μάνας», του γνωστού γλύπτη Δημήτρη Φερεντίνου. Τα εγκαίνια έγιναν την 28η Οκτωβρίου 1954. Το άγαλμα, ύψους 3 μέτρων, δείχνει μια γυναίκα της οποίας το αριστερό χέρι ακουμπάει σε ένα βιβλίο ιστορίας, στερεωμένο επάνω σε ανάγλυφη σύνθεση που αναπαριστά ένα τουφέκι και ένα κράνος. Με αυτόν τον τρόπο συμβολίζεται ο Ελληνισμός, η πλούσια ιστορία του οποίου γράφτηκε με αγώνες και θυσίες. Στις εθνικές επετείους κατατίθενται στεφάνια.

 

Οικία Τάκη Σινόπουλου- «Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος-Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης»

Η οικία του Τάκη Σινόπουλου δόθηκε το 1995 ως δωρεά στο Δήμο Νέας Ιωνίας από τη σύζυγό του Μαρία Ντότα, με σκοπό τη στέγαση του Ιδρύματος Νεοελληνικής Ποίησης «Τάκης Σινόπουλος». Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της νεωτερικής ποίησης στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στην Αγουλινίτσα της Ηλείας το 1917 και πέθανε στη Νέα Ιωνία το 1981, όπου έζησε τα 25 τελευταία χρόνια της ζωής του, στο κτίριο της οδού Τάκη Σινόπουλου 22 στον Περισσό. Ήταν ένα παλαιό, προσφυγικό, ισόγειο κτίσμα της δεκαετίας του 1930, σε πολύ άσχημη κατάσταση, το οποίο αναπαλαιώθηκε από το Δήμο Νέας Ιωνίας. Στεγάζει το γραφείο του ποιητή, την πλούσια βιβλιοθήκη του καθώς και όλα τα ενθυμήματά του. Χαρακτηριστική είναι, μάλιστα, η προτομή του που βρίσκεται στην πλατεία, έξω από το σπίτι του και φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Δημήτρη Αρμακόλα το 2006. Σκοπός του Ιδρύματος είναι η μελέτη της νεοελληνικής ποίησης, κυρίως της νεωτερικής, και η σύνδεσή της με την κοινωνία. Αυτό επιτυγχάνεται με τη λειτουργία ενός «εργαστηρίου ποίησης» για νέους σπουδαστές, που αγαπούν την ποίηση και φιλοδοξούν να γράψουν, καθώς και με ένα πρόγραμμα ετήσιων εκδηλώσεων με άξονα τη νεωτερική ποίηση.

 

 

Οικία Στέλιου Καζαντζίδη

Σε ένα σπίτι, στην οδό Αλαΐας 33 στην περιοχή της Νέας Ιωνίας, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, γεννήθηκε στις 29 Αυγούστου 1931 και μεγάλωσε ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο οποίος συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους τραγουδιστές του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού. Στη Νέα Ιωνία, που αγάπησε, αφιέρωσε το ομώνυμο τραγούδι «Νέα Ιωνία». Στις 13 Σεπτεμβρίου 2006, πέντε ακριβώς χρόνια από το θάνατό του, έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Στέλιου Καζαντζίδη κοντά στο πατρικό του σπίτι. Την προτομή φιλοτέχνησε ο γλύπτης Χάρης Κουτσούρης.

 

1ο Δημοτικό Σχολείο

Το 1ο Δημοτικό Σχολείο είναι το πρώτο σχολείο της Νέας Ιωνίας, γνωστό ως «Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Ποδαράδων», και βρίσκεται στην πλατεία Αγίων Αναργύρων απέναντι από τον ομώνυμο ναό. Ξεκίνησε να κτίζεται το 1924 και η ανέγερσή του ολοκληρώθηκε το 1925. Πρόκειται για ένα υπερυψωμένο διώροφο κτίριο με ψηλοτάβανες τεράστιες αίθουσες, φαρδείς διαδρόμους, πολλά μεγάλα παράθυρα και άνετες σκάλες. Οι αίθουσες από έξι που ήταν στην αρχή έγιναν οκτώ. Υπήρχαν, επίσης, γραφεία για τους δασκάλους και μια αίθουσα πειραμάτων. Πολύ συχνά, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επισκεπτόταν τη Νέα Ιωνία, μιλούσε στο λαό της πόλης από το βόρειο εξώστη του σχολείου. Είναι αναπαλαιωμένο και σώζεται μέχρι σήμερα.

 

Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων

Ο Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων, που βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία, είναι ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός της Νέας Ιωνίας. Θεμελιώθηκε το 1928, αντικαθιστώντας τον πρόχειρο ξύλινο ναΐσκο που υπήρχε από το 1923. Στη θεμελίωση μεταξύ άλλων είχε παραστεί και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος είχε γίνει δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό από τους πρόσφυγες. Το θεμέλιο λίθο είχε καταθέσει ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Σπ. Πάτσης. Στην ίδρυση του ναού είχε πρωτοστατήσει ο Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, ο θεμελιωτής της Νέας Ιωνίας, και η κοινότητα των Σπαρταλήδων. Ο ναός αφιερώθηκε στους Αγίους Αναργύρους, Κοσμά και Δαμιανό, αφού η πρώτη εικόνα που είχε αφιερωθεί ήταν των Αγίων Αναργύρων. Φυλάσσεται σήμερα μέσα σε αργυρό κιβώτιο μαζί με άγια λείψανα. Στο ναό υπάρχει εικόνα του Τίμιου Προδρόμου, που μεταφέρθηκε με πολλούς κινδύνους από τη Σπάρτη της Μικράς Ασίας το 1952. Ένα μέρος των αγιογραφιών του ναού έχει γίνει από τον Φώτη Κόντογλου. Πίσω από το Άγιο Βήμα του ναού έχουν ενταφιαστεί ο Παπαϊωακείμ Πεσματζόγλου, πρώτος εφημέριος, ο Μητροπολίτης Πατάρων Μελέτιος και ο Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας και Φιλαδέλφειας Τιμόθεος, του οποίου άγαλμα έχει στηθεί στον περίβολο. Πάντως, αξίζει να αναφερθεί ότι στους επτά παλαιότερους ναούς της Νέας Ιωνίας φυλάσσονται εκκλησιαστικά κειμήλια από τις αξέχαστες πατρίδες της Μικράς Ασίας. Τα περισσότερα τα έφεραν μαζί τους οι ανταλλάξιμοι πρόσφυγες και περιλαμβάνουν εικόνες, ιερά σκεύη, λείψανα αγίων και ευαγγέλια. Το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. έχει εκδώσει σχετικό λεύκωμα.

 

Ιδιωτική Πινακοθήκη «Σπάρτη – Γ.Ν. Βογιατζόγλου»

Η ιδιωτική Πινακοθήκη «Σπάρτη-Γ.Ν.Βογιατζόγλου» βρίσκεται στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου 63-71. Φέρει το όνομα του συλλέκτη Γιώργου Ν. Βογιατζόγλου, ο οποίος με τη σειρά του ονόμασε το χώρο «Σπάρτη», αφού αποτελεί τόπο καταγωγής της οικογένειάς του καθώς και των Μικρασιατών του 1922, οι οποίοι ίδρυσαν την προσφυγούπολη της Νέας Ιωνίας. Ο Γιώργος Βογιατζόγλου, ύστερα από τριάντα χρόνια συλλεκτικής δραστηριότητας, αποφάσισε να δημιουργήσει την Πινακοθήκη στη γενέτειρά του, με σκοπό να προσφέρει ποικίλες πολιτιστικές δράσεις στους πολίτες της Νέας Ιωνίας.