Μαρούσι: H πόλη της Αμαρυσίας Αρτέμιδος και του Σπύρου Λούη (α μέρος)

Πλουσιότατη είναι η πολιτιστική κληρονομιά και του Δήμου Αμαρουσίου όπως καταγράφεται μέσα από τη διαδημοτική έρευνα πoυ σας παρουσιάζουν σε συνέχειες ο ΧΤΥΠΟΣ και το xtypos,.gr θέλοντας να φέρουμε τους πολίτες κοντά στα μνημεία (παλιά και μοντέρνα) του τόπου τους.

 

Το αρχαίο Άθμονον και το σύγχρονο Μαρούσι

Ο Δήμος Αμαρουσίου βρίσκεται βορειοανατολικά του λεκανοπεδίου Αττικής και στα όριά του συγκεντρώνει72.333κατοίκους. Κατά την αρχαιότητα,ονομαζόταν Άθμονον και ήταν ένας από τους δώδεκα Δήμους της Αττικής που ιδρύθηκαν από τον βασιλιά Κέκροπα το3000π.Χ.,με σκοπό να προστατευτεί η Αθήνα από τους επιδρομείς. Το Άθμονον τιμούσε τη λατρεία της θεάς Αρτέμιδος. Οι κάτοικοί του είχαν ιδρύσει ιερό,στο οποίο διοργάνωναν κάθε χρόνο τα Αμαρύσια, περιφερειακούς Ολυμπιακούς Αγώνες προς τιμήν της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, από την οποία πήρε το όνομά του το σημερινό Μαρούσι. Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,το Άθμονο λεηλατήθηκε από τους κατακτητές,αλλά παράλληλα κατασκευάστηκαν σημαντικότατα έργα από τον αυτοκράτορα Αδριανό,με κυριότερο το περίφημο Υδραγωγείο. Στα βυζαντινά χρόνια,το Άθμονο εξακολουθούσε να κατοικείται και με την απόλυτη επικράτηση του χριστιανισμού δημιουργήθηκαν στην περιοχή πολλοί ναοί που αποτελούν μέχρι σήμερα σπάνια κειμήλια και βυζαντινά μνημεία. Μετά την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους, ιδρύθηκε επίσημα ο Δήμος Αμαρυσίων Αττικής με 360 κατοίκους.Στα τέλη του19ου αιώνα,έφτασε στο Μαρούσι το ατμοκίνητο τρένο που κάλυπτε τη διαδρομή Πειραιάς– Κηφισιά,με αποτέλεσμα να αυξηθεί η προσέλευση κατοίκων.Το 1896 διοργανώθηκαν στο Μαρούσι οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες,με τον Σπύρο Λούη να στέφεται ολυμπιονίκης στη μαραθώνιο διαδρομή.Το1925,το Μαρούσι αποσπάστηκε από το Δήμο Αθηναίων και έγινε ανεξάρτητη κοινότητα,ενώ ο πληθυσμός του αυξανόταν με αλματώδεις ρυθμούς κάθε χρόνο. Από το 1970 και ύστερα, ο μικρός δήμος του Αμαρουσίου μετατράπηκε σε σημαντικό κέντρο των βορείων προαστίων και με τη διαρκή εγκατάσταση ελληνικών και πολυεθνικών εταιρειών έγινε ισχυρό οικονομικό κέντρο της χώρας. Εκτός από την ιδιαίτερη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά που διαθέτει, φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος των ολυμπιακών εγκαταστάσεων. Από το1990άρχισαν να υλοποιούνται μεγάλα και σημαντικά έργα υποδομής,με αποκορύφωμα την κατασκευή του Ολυμπιακού Αθλητικού Κέντρου των Αθηνών το2004. Στη σύγχρονη εποχή,ο Δήμος Αμαρουσίου χαρακτηρίζεται από την ιδιαίτερη ποικιλία που παρουσιάζει στις ζώνες του. Ορισμένες είναι αμιγούς οικιστικού χαρακτήρα, ενώ κάποιες είναι εμπορικού. Λειτουργούν, ακόμη, μεγάλα νοσοκομεία και το μεγαλύτερο μέρος τεχνικών εταιρειών,γεγονός που το καθιστά ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εργασίας στο λεκανοπέδιο Αττικής.

Ιερός Ναός Παναγίας Νερατζιώτισσας

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Νερατζιώτισσας είναι κτισμένος στις παρυφές του λόφου Πέλικα, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η διασταύρωση των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Νερατζιωτίσσης. Παρουσιάζει σπουδαίο αρχαιολογικό ενδιαφέρον,δεδομένου ότι στη θέση της βρισκόταν το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος,η οποία αποτελούσε την κύρια λατρεία στον αρχαίο δήμο Άθμονον. Στο ιερό αυτό,που ονομαζόταν και Αμαρύσιον, οφείλει το όνομά του το Μαρούσι. Η Παναγία Νερατζιώτισσα έχει καταλάβει τη θέση παλαιότερου οικοδομήματος,του οποίου τμήμα των αρχαίων θεμελίων είναι ορατό. Στην κατασκευή της παρατηρείται μεγάλη χρήση υλικού, προερχόμενου από παλαιότερα κτίσματα χριστιανικών ναών της παλαιοχριστιανικής και μέσης βυζαντινής περιόδου. Ο χρόνος ίδρυσής της τοποθετείται στην πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Αττική,δηλαδή μεταξύ 1456–1687.Χαρακτηρίζεται μονόχωρος δρομικός, καμαροσκέπαστος ναός,με ημικυκλική αψίδα ιερού και μεταγενέστερη προσθήκη νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Αναστηλώθηκε το 1923 και κηρύχθηκε «προέχον βυζαντινό μνημείο» με Βασιλικό Διάταγμα.

Ιερός Ναός Παναγίας Μαρμαριώτισσας ή Άγιοι Ανάργυροι

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Μαρμαριώτισσας βρισκόταν στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων.Το συγκεκριμένο σημείο στο παρελθόν ονομαζόταν Μαρμάρι το οποίο,όπως και η προσωνυμία Μαρμαριώτισσα,οφείλεται στην ύπαρξη διάσπαρτων αρχαίων μαρμάρων στον περιβάλλοντα χώρο.Ο ναός της Μαρμαριώτισσας σωζόταν μέχρι το 1940 και έφερε στο εσωτερικό της εντοιχισμένηεπιγραφή της καθιερώσεως ναού της Θεοτόκου,του έτους850μ.Χ.Νότια του ναού εντοπίστηκε τοίχος μήκους 6,5μ.,για τον οποίο είχε χρησιμοποιηθεί μαρμάρινο κατώφλι και κτιστός πίθος. Ήταν τρίκλιτη βασιλική, με πεντάπλευρη αψίδα ιερού και τρίπλευρη αψίδα στην πρόθεση.Στην τοιχοποιία της είχε γίνει ευρύτατη χρήση αρχαίου υλικού.Ο ναός προφανώς καταστράφηκε στα χρόνια της Επανάστασης και ανακαινίστηκε το 1870, έτος κατά το οποίο αφιερώθηκε στους Αγίους Αναργύρους. Το 1923 ανακηρύχθηκε αρχαιολογικό μνημείο,ανακλήθηκε,όμως,ο χαρακτηρισμός το1968,με σκοπό την ανέγερση νέου ναού στη θέση του.Η κατεδάφιση και η εκσκαφή για τη νέα εκκλησία έγιναν το 1973, οπότε βρέθηκαν τεμάχια κιόνων και αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών.

Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη Πέλικα

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννη βρίσκεται στην κορυφή του υψώματος του λόφου Πέλικα και καταλαμβάνει τη θέση του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος,σύμφωνα με βάσιμες ενδείξεις.Φέρει ορατά κατάλοιπα αρχαίων θεμελιώσεων στη βορειοδυτική γωνία του κτίσματος.Είναι μονόχωρος δρομικός ναός,καμαροσκέπαστος,με τρίπλευρη αψίδα ιερού.Τα αρχαία και παλαιοχριστιανικά γλυπτά τεμάχια που διακρίνονται στην είσοδό του επιβεβαιώνουν ότι έχει γίνει εκτεταμένη χρήση παλαιότερου υλικού.Εσωτερικά,διατηρεί έργα του 17ου αιώνα.Το1923ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο και σώζεται μέχρι σήμερα σε αρκετά καλή κατάσταση.

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην οδό Στέφανου Δραγούμη και είναι μονόχωρος δρομικός ναός, καμαροσκέπαστος,με ημικυκλική αψίδα στο ιερό.Η εύρεση αναθηματικού ανάγλυφου του4ου αιώνα π.Χ.μαρτυρεί τη χρήση παλαιότερου υλικού στην οικοδόμησή του.Στο εσωτερικό του διατηρεί σημαντικό αγιογραφικό διάκοσμο.Οι τοιχογραφίες του αποτελούν το μόνο ενυπόγραφο και χρονολογημένο σύνολο του Αμαρουσίου. Ο Άγιος Δημήτριος οικοδομήθηκε πριν από το1622,όπως μαρτυρεί η επιγραφή που βρίσκεται στο εσωτερικό του.Στις αρχές του20ού αιώνα έγιναν ανακαινιστικές εργασίες, κατά τις οποίες διανοίχτηκαν παράθυρα, αντικαταστάθηκε το παλιό τέμπλο και κτίστηκε καμπαναριό στην πρόσοψη. Από το 1972 έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στη νότια πλευρά του υψώματος του Πέλικα και η σημερινή μορφή του είναι αποτέλεσμα ανοικοδόμησης που πραγματοποιήθηκε το 1953.Στην αρχική του μορφή ήταν μονόχωρος, δρομικός ναός, καμαροσκέπαστος,με ημικυκλική αψίδα στο ιερό.Στην τοιχοδομία του είχε γίνει εκτεταμένη χρήση παλαιότερου υλικού.Τεμάχια μαρμάρου είναι μέχρι σήμερα ορατά σε σημεία των τοίχων του. Ο Άγιος Νικόλαος έχει οικοδομηθεί πριν το 1729 και πιθανότατα καταστράφηκε κατά την Επανάσταση του1821.

 

Ιερός Ναός Αγίων Ασωμάτων ή Αγίου Ταξιάρχη

Ο μικρός ναός των Αγίων Ασωμάτων βρίσκεται στην αρχή της οδού Βασιλίσσης Σοφίας.Είναι μονόχωρος,δρομικός ναός,καμαροσκέπαστος,με τρίπλευρη αψίδα στο ιερό.Στην τοιχοδομία της έχει γίνει ευρύτατη χρήση αρχαίου υλικού.Η είσοδος στην κύρια όψη της κοσμείται με μαρμάρινο μεσοβυζαντινό θύρωμα σε δεύτερη χρήση.Στην κατασκευή της έχει χρησιμοποιηθεί ενεπίγραφο βάθρο του3ου αιώνα π.Χ.Οι Άγιοι Ασώματοι έχουν κτιστεί σε θέση αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Ο ναός ανακαινίστηκε το1967,οπότε αφαιρέθηκε το επίχρισμα που κάλυπτε την τοιχοδομία και έγιναν επιπλέον μεταβολές.Το 1923 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο.

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων

Το ξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται πίσω από το ιερό της μεγάλης ενοριακής εκκλησίας του Αγίου Ελευθερίου. Ο ναός είναι μονόχωρος, δρομικός, καμαροσκέπαστος,με ημικυκλική αψίδα ιερού. Στην τοιχοδομία του έχει γίνει εκτεταμένη χρήση αρχαίου υλικού,ενώ στο παρελθόν έχουν επισημανθεί επιτύμβιες επιγραφές του4ου αιώνα π.Χ. Φαίνεται πως οι Άγιοι Θεόδωροι οικοδομήθηκαν σε θέση αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Στο εσωτερικό του διατηρείται μόνο το αρχικό του δάπεδο από μαρμαρόπλακες ακανόνιστου σχήματος. Ο ναός χρονολογείται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και κατά το19ο αιώνα εξαιτίας καταστροφών που έγιναν κατά την Επανάσταση,το μνημείο παρέμεινε ερειπωμένο.Το 1898 επισκευάστηκε και αφιερώθηκε στον Άγιο Ελευθέριο.Με την ανέγερση του νέου ενοριακού ναού,επανήλθε το πρώτο αγιωνύμιο του μνημείου.

Ιερός Ναός Αγίου Θωμά

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Θωμά βρίσκεται στην οδό Αγίου Θωμά και είναι μονόχωρος, δρομικός ναός, καμαροσκέπαστος, με ημικυκλική αψίδα ιερού. Στην τοιχοδομία του έχει γίνει εκτεταμένη χρήση αρχαίου υλικού. Στον περιβάλλοντα χώρο του υπάρχουν ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη των παλαιοχριστιανικών χρόνων, κάποια εκ των οποίων χρησιμοποιήθηκαν στην αποκατάσταση του μνημείου. Πάνω από την είσοδο του ναού βρίσκεται εντοιχισμένο επιστύλιο,ενώ στο εσωτερικό του διατηρούνται ίχνη τοιχογραφιών του17ου αιώνα. Ο ναός του Αγίου Θωμά ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Μετά την Επανάσταση του1821εγκαταλείφθηκε και πιθανώς καταστράφηκε. Η αποκατάστασή του έγινε το 1930. Παρόλο που έγιναν κάποιες επεμβάσεις στο χώρο,οι εργασίες ανοικοδόμησης του ναού διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό την αρχική του μορφή. Μεταπολεμικά,αναδείχτηκε ενοριακός ναός και το 1972 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο.

Παλαιό Δημαρχείο

Το Παλαιό Δημαρχείο,το οποίο βρίσκεται στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας,στην πλατεία Ηρώων το χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα ως χώρο συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου. Το κτίσμα χρονολογείται το 1870 και ανεγέρθηκε ως δημοτικό σχολείο του Δήμου Αθηναίων,στον οποίο εντασσόταν τότε το Μαρούσι. Η πρόσοψή του είναι διαμορφωμένη σε αρχαιοπρεπές προστώο, με τέσσερις πεσσούς να στηρίζουν το αέτωμα. Αριστερά του προστώου βρίσκεται ξεχωριστό διαμέρισμα που προοριζόταν για κατοικία του δασκάλου.Υπήρχε, επίσης, μαντρότοιχος που περιέκλειε το χώρο προαυλίου στη νότια και δυτική του πλευρά.Το όνομα του αρχιτέκτονα δεν είναι γνωστό,εικάζεται όμως ότι έγινε από τον Ν.Λύσιππο ή τον Ι. Γενίσαρλη. Πρόκειται για το δεύτερο σχολικό κτίριο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου Αθηναίων.Τα εγκαίνια έγιναν στις 25 Μαρτίου 1871 και λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο μέχρι το 1932. Το 1943, έτος αναβάθμισης της Κοινότητας Αμαρουσίου σε Δήμο, το κτίριο έγινε το πρώτο Δημαρχείο της πόλης. Διατήρησε αυτή τη λειτουργία του μέχρι το 1973 και έκτοτε χρησιμοποιείται για συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου,καθώς και για διάφορες εκδηλώσεις. Τέλος, το 1986 ανακαινίστηκε από το Δήμο.

Διαβάστε επίσης:

Μαρούσι: H πόλη της Αμαρυσίας Αρτέμιδος και του Σπύρου Λούη (β’ μέρος)

Μαρούσι: H πόλη της Αμαρυσίας Αρτέμιδος και του Σπύρου Λούη (γ’ μέρος)

Διαβάστε ακόμα στον Χτύπο που κυκλοφορεί στα περίπτερα των βορείων προαστίων από την Παρασκευή 1 Αυγούστου το αφιέρωμα για τους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς στο Δήμο Νέας Ιωνίας

*‬Πηγή ‬αποτέλεσε‭ ‬ο‭ ‬Σύνδεσμος‭ ‬Βιώσιμης‭ ‬Ανάπτυξης‭ ‬Πόλεων‭.